________________
૨૨૮]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
જાણનારો સાક્ષી, તે ટકનારો આત્મા સદાય નિત્ય છે. ભગવાન આત્માને કોઈ તદ્દન નિત્ય માને છે. જો એકાંત ફૂટસ્થ અપરિણામી હોય, તો તે પુરુષાર્થ કરી શકે નહિ; રાગ ટાળીને અરાગી થઈ શકે નહિ, ક્રોધ ટાળીને ક્ષમા તથા સંસારની મલીન અવસ્થા પલટાવીને નિર્મળ નિરુપાયિક, પવિત્ર અવસ્થા થઈ શકે નહિ; પણ નજરે જોઈએ છીએ કે અવસ્થાએ જીવનું પલટવું અને દ્રવ્ય નિત્યપણે ટકી રહેવું એમ નિત્ય-અનિત્યપણું છે. દ્રવ્યના અવિનાશી સ્વભાવે જીવતપણે નિત્ય છે અને બદલતી અવસ્થાએ અનિત્ય છે, પણ સર્વથા નાશ પામવા યોગ્ય નથી.”
ક્યારે કોઈ વસ્તુનો, કેવળ હોય ન નાશ; ચેતન પામે નાશ તો, કેમાં ભળે તપાસ. ૭૦ વસુત્વગુણની મુખ્યતાથી દ્રવ્યને વસ્તુ કહે છે તથા દ્રવ્યત્વગુણની મુખ્યતાથી વસ્તુને દ્રવ્ય કહે છે. આમ દ્રવ્ય કે વસ્તુ જુદાં નથી. જગતમાં રહેલી કોઈ પણ વસ્તુ એકાંત સ્વરૂપી નથી પરંતુ વસ્તુ સંબંધી અજ્ઞાનનું જ્ઞાન એકાંતરૂપ છે તેથી તે વસ્તુના મૂળ સ્વભાવને ગ્રહણ કરતો નથી.
દરેક વસ્તુ પરસ્પર વિરોધી એવા સામાન્ય-વિશેષ, ભેદ-અભેદ, નિત્ય-અનિત્ય, એક-અનેક વગેરે ધર્મો સહિત હોય છે. તે પરસ્પર વિરોધી ધર્મો એક સાથે રહે છે. જગતમાં એવું એક પણ દ્રવ્ય નથી કે જે નિત્ય જ હોય અથવા કોઈ દ્રવ્ય એવું નથી કે જે અનિત્ય જ હોય.
