________________
ગાથા-૬૮]
[૨૨૧
એક સમાન શુદ્ધ હોય છે પરંતુ એક હોતી નથી. તેમાં સ્વભેદ નથી પણ કાળભેદ છે. પર્યાય એવી ને એવી છે પણ એ જ નથી. કાનમાં પહેરાતી બે બુટ્ટી એક સમાન હોવા છતાં પણ બંને અલગ-અલગ છે, એક નહિ. તેવી રીતે સિદ્ધદશામાં કેવળજ્ઞાન વગેરે અનંતગુણોની પર્યાય નિરંતર એક સમાન હોવા છતાં, તે પર્યાયો એક નથી. સૂક્ષ્મ રીતે દેખવામાં આવે તો બે બુટ્ટી એક તો નથી જ પરંતુ એક સમાન પણ હોતી નથી, તેમાં કેટલું અંતર હોય છે. ખરેખર તો એ બુટ્ટીની પર્યાય છે એટલે તેનામાં અંતર છે જ્યારે કેવળજ્ઞાન વગેરે પૂર્ણશુદ્ધ પર્યાયોમાં તો પરસ્પર એટલું અંતર પણ હોતું નથી.
પર્યાયસંસારીની હોય કે પછી સિદ્ધભગવાનની હોય, પલટવાનો તેનો સ્વભાવ છે. કેવળજ્ઞાન પર્યાય પણ કાળ અપેક્ષાએ પલટાય છે. કારણ કે, પર્યાય તો કાળથી જ પલટાય, અકાળે તો ન જ પલટાય. કેવળજ્ઞાન પર્યાયમાં સવારે ત્રણેય લોક અને ત્રણેય કાળ એક સાથે જણાય છે, બપોરે પણ ત્રણેય લોક અને ત્રણેય કાળ એક સાથે જણાય છે અને સાંજે પણ ત્રણેય લોક ત્રણેય કાળ એક સાથે જણાય છે. તેમાં કાળ અપેક્ષાએ પરિવર્તન જણાય છે. જે દિવસે સવારે જાણે ત્યારે તે દિવસના બપોર અને સાંજને ભવિષ્યકાળરૂપે જાણે છે. જ્યારે બપોર થાય ત્યારે બપોરને વર્તમાનકાળરૂપે જાણે છે અને સવારને ભૂતકાળ અને સાંજને ભવિષ્યકાળરૂપે જાણે છે. તથા સાંજે જાણે ત્યારે સાંજને વર્તમાનના રૂપમાં તથા તે દિવસની સવાર અને બપોરને ભૂતકાળરૂપે જાણે છે. આમ કેવળજ્ઞાનની પર્યાય કાળ અપેક્ષાએ બદલાય છે, પરંતુ કાર્ય અપેક્ષાએ બદલાતી નથી. કારણ
