________________
૨૨૨]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
કે કાર્ય તો ત્રણેય કાળના એક સાથે જ જણાય છે પરંતુ ભવિષ્યકાળ અને ભૂતકાળનું જ્ઞાન વર્તમાનમાં થાય છે એનો અર્થ એમ ન લેવો કે ત્રણેય કાળની ઘટનાને વર્તમાનકાળરૂપે જાણે છે. વર્તમાનવત’ શબ્દનો પ્રયોગ શાનની નિર્મળતા બતાવવા કર્યો છે.
આત્મા દ્રવ્યથી પલટાતો નથી તથા પર્યાયથી પલટાયા વિના રહેતો નથી. દ્રવ્યને કોશિશ કરવા છતાં પણ પલટાવી શકાતું નથી તેથી દ્રવ્યને તો કોઈ પુરુષાર્થની અપેક્ષા નથી. તેવી રીતે પરિણમતી પર્યાયને રોકવાથી રોકાઈ જતી નથી એ તો નિત્ય પલટાય જ છે. પલટાય છે, એટલું જ નહિ સહજરૂપે ક્રમબદ્ધ પલટાય છે તેથી પર્યાયને પણ પલટાવવાનો પુરુષાર્થ વ્યર્થ છે. આ સ્થિતિમાં એવી શંકા થાય કે દ્રવ્ય કે પર્યાય એ બેમાંથી કોઈમાં પુરુષાર્થ કરવાનો ન હોય તો પુરુષાર્થ શું કરવો? જ્ઞાની કહે છે કે, દ્રવ્યને નિત્યરૂપે અને પર્યાયને અનિત્યરૂપે જેમ છે એમ યથાયોગ્ય જાણવી એ જ પુરુષાર્થ છે અર્થાતુ તેનો માત્ર જ્ઞાતા છું એમ માનવું તે નિશ્ચયનયનું કથન છે.
બાલ્યાવસ્થા, યુવાવસ્થા તથા વૃદ્ધાવસ્થા કાળથી ભિન્ન-ભિન્ન હોવા છતાં તે ત્રણેય અવસ્થાને ત્રણેય અવસ્થામાં ત્રિકાળી નિત્ય એક એવો આત્મા જાણે છે. તેથી આત્માની નિત્યતા સિદ્ધ થાય છે. છે પૂ. ગુરુદેવશ્રી કાનજી સ્વામીએ કરેલ પ્રસ્તુત ગાથા સંબંધી
ભાવો ઘાટનના અંશો આ પ્રમાણે છે.
“અપૂર્વ અવસર” કાવ્યમાં કહ્યું છે કે “રજકણ કે રિદ્વિમાનિક દેવની, સર્વે માન્યા પુદ્ગલ એક સ્વભાવ જો.” એમ મુમુક્ષુ આત્માર્થી