________________
૨૨૦]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
ગુણ અને પર્યાયના સ્વરૂપને સમજવામાં, વર્ષોથી તત્ત્વ પ્રવચનો સાંભળનારા લોકો પણ ભૂલ કરી બેસે છે. ગોળનો ગુણ મીઠાશ છે તથા પાણીનો ગુણ શીતળતા છે. એવું મોટાભાગના શાસ્ત્રના જાણકાર પણ માને છે. પરંતુ તેમનું માનવું સત્ય નથી. કારણ કે, ગોળની મીઠાશ અને પાણીની શીતળતા હંમેશાં ટકીને રહેતી નથી. ગોળ મીઠામાંથી ખાટો થઈ જાય છે તથા પાણી ઠંડા માંથી ગરમ થઈ જાય છે. જે પલટાય તેને પર્યાય કહેવાય તથા જે ન પલટાય તેને ગુણ કહેવાય. આમ મીઠાશ અને ખટાશમાં નહિ પલટાતો એવો નિત્ય ટકી રહેતો ભાવ રસ છે. તેથી ગોળમાં રસ વગેરે ગુણો નિત્ય છે. મીઠાશ તો પર્યાય જ છે, ગુણ નહિ. તેવી જ રીતે પાણીની શીતળતા અને ઉષ્ણતામાં નહિ પલટાતો એવો નિત્ય ટકી રહેતો ભાવ સ્પર્શ છે. તેથી પાણીમાં સ્પર્શ વગેરે ગુણો નિત્ય છે. શીતળતા તો પર્યાય જ છે, ગુણ નહિ. આત્માની અપેક્ષાએ કેવળજ્ઞાનને આત્માના ગુણ કે સ્વભાવ માનવો યોગ્ય નથી કારણ કે, છદ્મસ્થદશામાં કેવળજ્ઞાન હોતું નથી. જો કેવળજ્ઞાન એ આત્માનો ગુણ હોય તો એ આત્મામાં ત્રણેય કાળમાં પ્રગટ હોવું જોઈએ. કારણ કે ગુણ તો ત્રિકાળ પ્રગટ જ હોય છે. આત્મામાં કેવળજ્ઞાન થઈ શકે એવી શક્તિ ત્રિકાળ છે પરંતુ કેવળજ્ઞાન સદાય પ્રગટ હોતું નથી, તે તો નવીન પ્રગટ થાય છે. આમ, કેવળજ્ઞાન એ આત્માનો ગુણ કે સ્વભાવ નથી પરંતુ જ્ઞાન ગુણની પૂર્ણ શુદ્ધ પર્યાય છે. જ્ઞાન ગુણ આત્મામાં ત્રિકાળ હોય છે.
સિદ્ધ ભગવાનને પરિપૂર્ણ શુદ્ધતા પ્રગટ થઈ હોવા છતાં પર્યાયનું પરિણમન નિત્ય ચાલી રહ્યું છે. સિદ્ધ ભગવાનની દરેક સમયની પર્યાય
