________________
૨૦૨]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
જેના અનુભવ વશ્ય એ, ઉત્પન્ન લયનું શાન; તે તેથી જુદા વિના, થાય ન કેમે ભાન. ૬૩
આત્માનું નિત્યપણું સિદ્ધ કરતા સદ્ગુરુ કહે છે કે ઉત્પાદું અને વ્યયના જ્ઞાનનો આધાર ત્રિકાળી ધ્રુવ નિત્ય આત્મા છે. ક્ષણિક એવા ઉત્પાદુ તથા વ્યયનો જાણનારો પણ ત્રિકાળી નિત્ય આત્મા છે. ત્રિકાળી આત્મામાં જ્ઞાન સ્વભાવ ત્રિકાળ છે. ૬૨મી તથા ૬૩મી ગાથામાં આત્માની નિત્યતાને સિદ્ધ કરવા માટે ગુરુદેવે અનેરી શૈલીનો પ્રયોગ કર્યો છે. ૬૨મીગાથામાં સદ્ગુરુએ પ્રશ્નની શૈલીમાં સમાધાન કર્યું છે તથા ૬૩મી ગાથામાં તે જ પ્રશ્નનું ઉત્તરની શૈલીમાં સમાધાન કર્યું છે. સદ્ગુરુ, શિષ્ય સમક્ષ આત્માની નિત્યતા સંબંધી સમાધાન કરતાં કહે છે કે પર્યાયદષ્ટિએ આત્મા ક્ષણિક છે તથા દ્રવ્યદૃષ્ટિએ આત્મા નિત્ય છે. મિથ્યાજ્ઞાનરૂપ પર્યાય પલટાઈને સમ્યજ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે, ત્યારે મિથ્યાજ્ઞાનનો વ્યય તથા સમ્યજ્ઞાનનો ઉત્પા થાય છે. ઉત્પાદું તથા વ્યય વચ્ચે સમયભેદ નથી. ઉત્પા તથા વ્યય એક જ સમયે થાય છે, ત્યાં એટલું ખાસ યાદ રાખવું કે, એક જ સમયમાં થતી ઉત્પાદુ તથા વ્યયરૂપ પર્યાયો જુદી-જુદી હોય છે. જે સમયે જ્ઞાનની એક પર્યાયનો વ્યય થાય છે, તે જ કાળે જ્ઞાનની નવીન પર્યાયનો ઉત્પાદુ થાય છે. ઉત્પન્ન થયેલી નવીન પર્યાય એક સમય સુધી ટકે છે તથા એક સમય બાદ બીજી ક્ષણે તે પર્યાય વ્યય પામે છે. આમ, ઉત્પાદુ તથા વ્યયનો ક્રમ અનાદિકાળથી ચાલે છે તથા અવિરત ધારારૂપે અનંતકાળ સુધી ચાલતો રહેશે. ઉલ્યા તથા વ્યયની અવિરત ધારાને જાણતું જ્ઞાન ત્રિકાળ છે, તે જ્ઞાન આત્મદ્રવ્યમાં
