________________
૧૭૬]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
જ્ઞાન આત્માના પ્રત્યેક પ્રદેશ પર તથા ત્રણેય કાળમાં આત્માથી અભિન્ન રહે છે. સર્વ આત્મદ્રવ્યમાં, સર્વત્ર તથા સર્વદા વ્યાપ્ત શાન ગુણ જ આત્માનું સર્વસ્વ છે. પોતાના અસ્તિત્વને નહિ છોડતો જ્ઞાન સ્વભાવી આત્મા, પોતાના વિશિષ્ટપણાને છોડતો નથી.
આત્મા જે દેહને ધારણ કરે છે, તે દેહરૂપે લેશમાત્ર પણ થયો નથી. પોતે જીવદ્રવ્ય છે તથા દેહ પુદ્ગલ દ્રવ્ય છે. જીવ તથા પુદ્ગલદ્રવ્ય વચ્ચે અત્યંતાભાવ હોવાથી, કોઈ પણ ગતિમાં આત્મા પોતાના આત્મપણાને છોડતો નથી.
અજ્ઞાનીની દૃષ્ટિ દેહ પર હોવાથી, તેને સર્વપ્રથમ દેહ જ વર્તાય છે. પોતાના પિતા જ્યારે બિમાર પડે અને ડૉકટર કહે કે એક કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થશે તો ગમે તેમ કરીને એક કરોડ રૂપિયા ખર્ચવા તૈયાર થઈ જાય છે પણ પિતાના મરણ થયા પછી પિતાનો આત્મા જ્યારે બિલાડીના દેહરૂપે જન્મ ધારણ કરીને પોતાના ઘરમાં આવે અને જો તે બિલાડી પોતાના ઘરમાંથી દૂધ પી જાય તો તે બિલાડીને ઘરમાંથી ગમે તે રીતે ભગાડવાની કોશિશ કરે છે. તેથી સમજી શકાય કે સંસારનો સંબંધ સ્વાર્થ પૂરતો જ છે. આત્મા તો પિતાના દેહમાં અને બિલાડીના દેહમાં એક જ છે. આત્માનું મૂળ સ્વરૂપ દરેક અવસ્થામાં પલટાતું નથી, તેથી દરેક જીવને સંયોગી શીરૂપે ન દેખતાં, સમદૃષ્ટિએ દેખવા જોઈએ. જો આત્મા પશુદેહને ધારણ કરીને પોતાના જ્ઞાન સ્વભાવને છોડી દે તો એમ કહી શકાય કે, આત્મા બદલાયો છે. પરંતુ એમ તો ત્રોય કાળમાં થતું નથી.
આત્માનો ચૈતન્ય સ્વભાવ આત્માનું વાસ્તવિક લક્ષણ છે કારણ
