________________
ગાથા-૫૪]
[૧૭૫
મૃત્યુ વખતે શ્વાસોચ્છશ્વાસ મંદ પડે છે અથવા શ્વાસ ઊપડે છે, તે ઉપરથી ઘણાં ડાહ્યા માણસો સમજી શકે છે, કે હવે મૃત્યુ નજીક છે. દેહ છોડવાના ટાણાં આવે છે ત્યારે જ્ઞાની, આત્મા, ધર્માત્મા આ સમાધિમરણ કરવાનો અપૂર્વ અવસર છે એમ ઓળખી લે છે; પવિત્ર ધર્માત્માને આ ખબર પડી જાય છે જ્યારે મૃત્યુની છેલ્લી ભીંસ જણાય તે ટાણે અપૂર્વ હોંશ અને આત્માની સૌમ્યતા તેને ઝળકી ઊઠે છે. જેની દરેક ક્ષણ આત્મભાનની જાગૃતિમાં વર્તે છે, એવા પવિત્ર ધર્માત્મા દેહની સ્થિતિ પૂરી થવા વખતે આત્મભાનમાં બળવાનપણે વર્તે છે. શ્રીમદ્રે દેહ છૂટવા વખતે કહ્યું હતું કે, “હવે હું મારા આત્મસ્વરૂપમાં લીન થાઉં છું; મને કોઈ બોલાવશો નહિ. '' ધર્માત્માને સમાધિમરણના વખતની અગાઉથી ખબર પડી જાય છે અને અંદર જ્ઞાનબળના ઉગ્ર પુરુષાર્થની એવી હોંશ પ્રગટે છે કે, એ અપૂર્વ ભાવ કોઈ જુદી જાતનો છે. તે જાણે છે કે, આ વર્તમાન કાળે મોક્ષ નથી પણ એક ભવ કરીને મુક્તિ પમાય છે. ધર્માત્મા મરણકાળે એ પ્રમાણે આત્મસમાધિથી દેહ છોડે છે.’’
સર્વ અવસ્થાને વિષે, ન્યારો સદા જણાય; પ્રગટરૂપ ચૈતન્યમય, એ એંધાણ સદાય. ૫૪
જ્ઞાન એ આત્માનો સ્વભાવ છે, તેથી આત્મામાં તેનું અસ્તિત્વ ત્રિકાળ રહે છે. ગુણની પરિભાષામાં એમ છે કે, જે દ્રવ્યના સંપૂર્ણભાગમાં તથા તેની સર્વ અવસ્થામાં રહે તેને ગુણ કહે છે.
