________________
ગાથા-૧૪]
[૧૭૭
કે શાન લક્ષણ, ત્રણ પ્રકારના લક્ષણાભાસથી રહિત છે. જે લક્ષણ અવ્યાપ્તિ, અતિવ્યાપ્તિ તથા અસંભવદોષથી રહિત હોય, તેને પદાર્થનું સારું લક્ષણ કહે છે. જ્ઞાન એ સર્વ આત્મામાં વ્યાપ્ત હોવાથી, અવ્યાપ્તિ દોષથી રહિત છે. જો કેવળજ્ઞાનને આત્માનું લક્ષણ માનવામાં આવે તો તેમાં અવ્યાપ્તિ દોષ ઉત્પન્ન થાય છે કારણ કે, કેવળજ્ઞાન સર્વ આત્મામાં પ્રગટ હોતું નથી. જ્ઞાનને આત્માનું એંધાણ અથવા લક્ષણ માનતા અતિવ્યાપ્તિ દોષ પણ ઉત્પન્ન થતો નથી, કારણ કે આત્મા સિવાય કોઈ દ્રવ્યમાં જ્ઞાન લક્ષણ ઘટિત થતું નથી જો અરૂપીપણાને આત્માનું લક્ષણ માનવામાં આવે તો તેમાં અતિવ્યાપ્તિ દોષ ઉત્પન્ન થાય છે, કારણ કે અરૂપીપણું આત્મા સિવાય ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ દ્રવ્યમાં પણ વ્યાપ્ત હોય છે. તેવી જ રીતે જ્ઞાનને આત્માનું લક્ષણ માનવાથી અસંભવદોષ પણ લાગતો નથી કારણ કે જ્ઞાન એ આત્માનું નિર્દોષ સાક્ષાત્ લક્ષણ છે. જો આત્માને હજારો સૂર્યના પ્રકાશ જેવો માનવામાં આવે, તો અસંભવ દોષ ઉત્પન્ન થાય છે. આમ, આત્મામાં જ્ઞાન એટલે ચૈતન્યતા લક્ષણ હંમેશાં પ્રગટ છે. જ્ઞાન સ્વભાવનો ક્યારેય પણ ઘાત થતો નથી. તેથી જ્ઞાનનો અધિપતિ આત્મા, સર્વ અવસ્થામાં પોતાના જ્ઞાન સ્વભાવના કારણે પરથી સદાય ન્યારો છે. • પૂ. ગુરુદેવશ્રી કાનજી સ્વામીએ કરેલ પ્રસ્તુત ગાથા સંબંધી
ભાવોદ્ઘાટનના અંશો આ પ્રમાણે છે.
“અહીં નિત્યતાના ભણકાર છે.
