________________
ગાથા-પ૨].
[૧૬૯
ઉપરથી નક્કી થાય છે કે, હું તો રાહુ અને મા ઉપાધીઓ ટળી જાઓ. એમ પ્રત્યક્ષ જુદી જાતનું નિત્ય સમજાસત્તાધારક લક્ષણ, ઇઈનિયથી જ દેખાય છે. પ્રશ પૂછનારે દલીલથી પ્રશ્ન મુકયો હતો. તેનું યથાર્થ સમાધાન કરાવનાર દલીલ મળી.”
છે ઈન્દ્રિય પ્રત્યેકને, નિજ નિજ વિષયનું જ્ઞાન; પાંચ ઈજિયના વિષયનું, પણ આત્માને ભાન પર
આ ગાથામાં સમજાવવા માટે વ્યવહારથી ઈન્દ્રિયોનું દષ્ટાંત આપીને આત્માને શાતા સિદ્ધ કર્યો છે. ઈન્દ્રિયો શરીરના અંગરૂપ છે તેથી નિયદષ્ટિએ ઈન્દ્રિયો જ્ઞાનરહિત જડ છે. પરંતુ વ્યવહારથી સમજાવવા માટે પ્રત્યેક ઈન્દ્રિયના જ્ઞાન સંબંધી વિષય પરસ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. પાંચ ઈન્દ્રિયોમાં સ્પર્શનેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય તથા કર્ણક્રિય છે. આમ કુલ પાંચેય ઈન્દ્રિય સહિત આત્મા પંચેન્દ્રિય જીવ કહેવાય છે. સ્પર્શનેન્દ્રિય પુલની સ્પર્શ પર્યાયનું, રસનેન્દ્રિય પુદ્ગલની રસ પર્યાયનું, ધ્રાણેન્દ્રિયને ગંધ પર્યાયનું, ચક્ષુરિન્દ્રિયને વર્ણ પર્યાયનું તથા કન્દ્રિયને શબ્દનું જ્ઞાન થાય છે, અર્થાત્ આ પાંચ ઈન્દ્રિયો કોઈ નિશ્ચિત વિષયના જ્ઞાનમાં નિમિત્ત બને છે. જ્યારે પાંચેય પ્રકારના વિષયોને જાણનારો આત્મા છે.
ઈન્દ્રિયજ્ઞાનમાં ઈન્દ્રિયોનું નિમિત્તપણે કોઈ એક સમયમાં એક વિષયરૂપ હોય છે. જ્યારે સ્પર્શનેન્દ્રિયના નિમિત્તથી જ્ઞાન થાય, ત્યારે બાકીની ચાર ઈન્દ્રિયોથી જ્ઞાન થતું નથી. તેવી જ રીતે અન્ય ઈન્દ્રિયનું
