________________
૧૬૮]
-
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
નથી. આત્મા તો દર્શન, જ્ઞાન તથા ચારિત્ર વગેરે અનંતગુણોનો પિંડ છે. તેથી આત્માને ઉપરોક્ત મુખ્ય ત્રણ ગુણો વડે સમજાવવામાં આવ્યો છે. • પૂ. ગુરુદેવશ્રી કાનજી સ્વામીએ કરેલ પ્રસ્તુત ગાથા સંબંધી
ભાવોદ્દઘાટનના અંશો આ પ્રમાણે છે.
“ભાઈ ! તું કહે છે કે, આત્મા દષ્ટિ એટલે આંખ વડે દેખાતો નથી પણ તે આંખે કયાંથી દેખાય? આંખને જાણનારો આંખથી જુદો છે. આંખ તો બાહ્ય પદાર્થને દેખવામાં નિમિત્ત છે. આંખને દેખનાર આત્મા આંખ વડે કેમ જણાય? વળી ઈન્દ્રિયો આત્માથી પર છે એટલે તે પરવતુ જાણવામાં નિમિત્ત થાય પણ આત્માને જાણવામાં કેમ નિમિત્ત થાય? કેમકે ઊલટો ઈન્દ્રિયો આદિનો તે જોનાર છે. સ્થળ-સૂક્ષ્મ બન્નેને તે જાણે છે, પેટના મધ્યમાં કાંઈ થતું હોય તેને બાહ્ય ઈન્દ્રિય તો જાણતી નથી, છતાં જાણનાર સીધી રીતે જાણી લે છે. કાનની અંદર પીડા થાય છે, તેમ જ મગજમાં કાંઈ વેદના થાય છે, તો તેને આત્મા સ્પષ્ટ જાણે છે. બાહ્ય ઈજિયનાં નિમિત્ત વિના સૂક્ષ્મ રતિ-અરતિને પણ જીવ જાણે છે. દેહાદિ પરમાણમાં કાંઈ વિચિત્ર સ્થિતિ થાય તેની બધી અવસ્થાને સળંગપણે જાણનાર જીવ તેનાથી જુદો છે. મારા આંતરડાની અંદર કંઈક છે, ઝાડો બંધાઈ ગયો છે, છાતીમાં કફ દેખાય છે, એ કઈ ઈન્દ્રિયથી જાણ્યું? એવી અનેક પ્રકૃતિની વેદનાને તથા દુઃખરૂપ આકુળતાને પ્રત્યક્ષપણે જાણનાર જાણનારણે જ ટકી રહે છે, ક્રોધાદિ તથા વેદનાનું સ્વરૂપ ફરી જાય તોપણ પોતે સળગ રહીને જાણે છે. એ
