________________
ગાથા-૫૧].
–
–
– [૧૬૭
આબાલ-ગોપાલને આત્મા અનુભવમાં આવી રહ્યો છે. પરંતુ તે આત્મા તરફ દષ્ટી કરીને આત્મા સાથે એકત્વ સ્થાપિત કર્યું નથી, તેથી અજ્ઞાનીને આત્મા સ્વાનુભવથી અનુભવાયો નથી. જ્ઞાનમાં જણાતાં શેયોને પોતાનું સ્વરૂપ માનીને, અજ્ઞાની જ્ઞાન સ્વભાવ તરફ દષ્ટિ કરતો નથી. જ્ઞાનને દર્પણની ઉપમા પણ આપવામાં આવે છે. જોકે દર્પણ તથા જ્ઞાન ભિન્ન લક્ષણવાળા દ્રવ્ય છે. અજ્ઞાનીને સમજાવવા માટે દર્પણનું દૃષ્ટાંત આપવામાં આવે છે. દર્પણ કરતાં જ્ઞાન શ્રેષ્ઠ છે કારણ કે દર્પણ વસ્તુને જેમ છે તેમ પ્રતિભાસિત કરે છે પણ અક્ષરોને ઉલટા પ્રતિભાસિત કરે છે.
હોસ્પિટલની ગાડીમાં AMBULANCE શબ્દ ઉલટો લખાતો હોય છે, જેથી સામાવાળાને દર્પણમાં સીધો શબ્દ વંચાય. આમ, દર્પણ કોઈ વસ્તુને યથાયોગ્ય તથા અક્ષર અથવા શબ્દને ઉલટા પ્રતિબિંબિત કરે છે. જ્યારે જ્ઞાન દરેક શેયને યથાયોગ્ય જાણે છે. તેથી જ્ઞાન શ્રેષ્ઠ છે. અહીં કોઈ એમ કહે કે, દર્પણ વસ્તુને પણ અક્ષરોની જેમ ઉલટી પ્રતિભાસિત કરે છે, પરંતુ આત્મા પોતાના અજ્ઞાનના કારણે વસ્તુના ઉલટા પ્રતિબિંબને સમજી શકતો નથી. અક્ષરોના ઉલટા પ્રતિબિંબને જ્ઞાનથી સમજી શકે છે. તેથી દર્પણ તો દરેક વસ્તુ તથા અક્ષરોને એક સમાન પ્રતિભાસિત કરે છે. જ્ઞાન અક્ષરોના વિરોધીપણાને જાણે છે પણ વસ્તુના વિરોધીપણાને જાણતું નહિ હોવાથી જ્ઞાન નબળું સિદ્ધ થયું તથા દર્પણ શ્રેષ્ઠ થયું. તેને એમ કહી શકાય કે દર્પણ સીમિત પગલોને ઉલટા જ પ્રતિભાસિત કરે છે જ્યારે જ્ઞાન સંપૂર્ણ જગતના અરૂપી તથા રૂપી પદાર્થોને જેમ છે તેમ સ્પષ્ટ જાણે છે, તેથી જગતમાં જ્ઞાન સમાન કોઈ ઉત્તમ વસ્તુ
