________________
૧૬૨]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
રીતે પાણી કોઈ વાસણમાં રહીને પણ વાસણરૂપે થઈ જતું નથી કે વાસણમાં મળી જતું નથી, પણ બંને વસ્તુ જુદી જ રહે છે તેવી રીતે આત્મા કોઈ શરીરમાં રહીને પણ શરીરૂપે થઈ જતો નથી કે શરીરમાં મળી જતો નથી, પણ બંને દ્રવ્યો જુદાં જ રહે છે.
આત્મા તથા પુદ્ગલ બંને ભિન્ન દ્રવ્યો છે કારણ કે બંન્નેના લક્ષણો પણ ભિન્ન છે. જ્ઞાન તથા દર્શન એ જીવનું મુખ્ય લક્ષણ છે, જ્યારે પુદ્ગલનું લક્ષણ સ્પર્શ, રસ, ગંધ તથા વર્ણ છે. જીવમાં સુખ છે પરંતુ પુદ્ગલમાં સુખ નથી. પુદ્ગલદ્રવ્ય સ્વયં સુખ કે દુઃખ સ્વભાવી નહિ હોવાથી તે જીવને સુખ કે દુઃખ આપી શકે નહિ. આત્મા પોતે જ પોતાની કલ્પનાથી પુદ્ગલ પદાર્થોમાં સુખ-દુઃખ માને છે. આત્માનો સ્વભાવ અનાદિ-અનંત એકરૂપ છે જ્યારે પુદ્ગલ પણ અનાદિ-અનંત પોતાના સ્વભાવને છોડતું નથી. આત્મા ક્યારેય પુદ્ગલાદિ દ્રવ્યોરૂપે થતો નથી અને પુદ્ગલ પ૨પદાર્થો ક્યારેય આત્મારૂપે થતાં નથી.
જ્ઞાની કહે છે કે, આત્માનું જ્ઞાન લક્ષણ પ્રગટ છે કે જે પુદ્ગલાદ દ્રવ્યોથી તદ્ન ભિન્ન છે. અજ્ઞાનીને સ્પષ્ટ અને પ્રગટ જ્ઞાન પર પણ દૃષ્ટિ જતી નથી કારણ કે જ્યાંસુધી પાંચ ઈન્દ્રિયના વિષયભોગોની આસકિત ન છૂટે ત્યાં સુધી આત્મા તરફ દૃષ્ટિ થતી નથી. જો જીવ પોતાના અનંત સામર્થ્યનો પ્રયોગ પોતાને જાણવા અર્થે કરે તો નિશ્ચિતરૂપે આત્મસ્વરૂપના અનુભવથી અનંત સુખી થઈ શકે છે.
