________________
ગાથા-૪૯].
ભાસ્યો દેહાધ્યાસથી, આત્મા દેહ સમાન; પણ તે બંને ભિન છે, પ્રગટ લક્ષણો ભાન. ૪૯
આત્મા દેહાકાર તથા દેહ સાથે એકક્ષેત્રાવગાહી હોવા છતાં, આત્મા અને શરીર બંને ભિન્ન છે. મિથ્યાત્વના કારણે આત્મા પોતાને શરીર માને છે અને તે જ પ્રકારે વર્તે છે. તેથી અજ્ઞાની જીવને આત્મા અને શરીરનું ભેદજ્ઞાન થતું નથી. ભેદજ્ઞાન માટે વસ્તુમાં ભેદ કરવો અનિવાર્ય નથી. જ્ઞાનમાં ભેદ જાણવો, માન્યતામાં દઢ થવો તેને ભેદજ્ઞાન કહેવાય ભેદરૂપ વસ્તુને ભેદરૂપે તથા અભેદવસ્તુને પરથી ભિન્ન અભેદરૂપે જાણવી અને માનવી તેને ભેદજ્ઞાન કહેવાય. અજ્ઞાની પોતાને શરીર માને છે. એટલું જ નહિ, શરીરથી પ્રત્યક્ષ ભિન્ન બાહ્ય સંયોગોને પણ પોતાના માને છે. અજ્ઞાની જીવ પોતાને શરીરરૂપે માને છે અર્થાત્ અજ્ઞાની જીવ આત્માને પણ શરીરરૂપે જ માને છે. આમ અજ્ઞાનીને, આત્મા તથા શરીરનું ભેદજ્ઞાન નહિ હોવાથી આત્મા તથા અનાત્માને એક માને છે. આત્મા દેહાકાર, દેહપ્રમાણ હોવા છતાં, દેહથી ભિન્ન છે. અજ્ઞાનીને શરીરાદિ પરપદાર્થોમાં મિથ્થાબુદ્ધિ હોવાથી, આત્મા તથા શરીરને એક માને છે અથવા પોતાને શરીર માને છે. શરીરની ક્રિયાને પોતાની ક્રિયા માને છે. શરીરની અનુકૂળતા તથા પ્રતિકૂળતાને પોતાની અનુકૂળતા તથા પ્રતિકૂળતા માને છે. આત્મા જે જે શરીર ધારણ કરે છે, તે તે શરીરના આકારરૂપે પરિણમે છે. જેવી રીતે પાણીને જે વાસણમાં ભરવામાં આવે ત્યારે પાણી સ્વયં વાસણનો આકાર ગ્રહણ કરે છે. તેવી રીતે આત્મા દેહાકારે હોય છે પણ દેહરૂપે હોતો નથી. જેવી
