________________
ગાથા-૪૩].
[૧૪૭
થયો' તેના ઉત્તરરૂપે બીજું પદ કહ્યું છે. તેમાં કહ્યું કે, “આત્મા નિત્ય છે.” અર્થાત્ હું નવીન ઉત્પન્ન થયો જ નથી. હું તો અનાદિ-અનંત શુદ્ધ તત્ત્વ છું. આમ કહીને આત્માની નિત્યતા સિદ્ધ કરી છે. તેથી આગળ એમ કહ્યું કે, “એ શું સ્વરૂપ છે, મારું ખરૂં” તેના ઉત્તરરૂપે ત્રીજું અને ચોથું પદ રચ્યું છે. તેમાં કહ્યું કે, આત્મા અજ્ઞાન દશામાં, રાગાદિભાવોનો કર્તા-ભોક્તા છે, જ્યારે જ્ઞાનદશામાં, પોતાના જ્ઞાનનો જ કર્તા તથા ભોક્તા છે. તેથી આગળ કહ્યું કે, “કોના સંબંધે વળગણાં છે, રાખું કે હું પરિહરૂ તેના ઉત્તરરૂપે કહ્યું કે, “મોક્ષ છે. હું તો અનાદિકાળથી આજ સુધી કોઈ પણ પરદ્રવ્યરૂપે થયો નથી તથા અનંતકાળ સુધી પરદ્રવ્યથી નિરાળો રહેવાવાળો પદાર્થ છું. હું કોઈ પણ પ્રકારના બંધનથી રહિત શુદ્ધ છું. દ્રવ્યદષ્ટિએ મોક્ષ સ્વરૂપી છું અને પર્યાયમાં પણ મોક્ષ પ્રગટ કરી શકુ છું અર્થાત્ “મોક્ષનો ઉપાય છે. આમ, છ પદના માધ્યમથી આત્માનુભવની વિધિ બતાવી છે. આ છ પદમાં પાંચમા ક્રમે “મોક્ષ છે' એ પદ સમજાવ્યા પછી છઠ્ઠા ક્રમે “મોક્ષનો ઉપાય છે' એ પદ સમજાવ્યું છે. જો કે મોક્ષનો ઉપાય એટલે કે સમ્યગ્દર્શન, એ મોક્ષ થયા પહેલાં પ્રગટ થાય છે અને મોક્ષ એ મોક્ષમાર્ગ પછી પ્રગટ થાય છે. આમ હોવા છતાં “મોક્ષ છે.” એ પદ પાંચમાં ક્રમે રાખ્યું. કારણ કે જ્યાં સુધી જીવને “મોક્ષ છે એ વાતની ખાતરી ન થાય, ત્યાં સુધી તે મોક્ષનો ઉપાય પણ શોધતો નથી. મોક્ષની શ્રદ્ધા થવી, એ જ મોક્ષપ્રાપ્તિનો ઉપાય છે. આત્માને સંસારથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ કેવી રીતે થાય તથા મોક્ષમાર્ગનું સ્વરૂપ શું છે, તેનો ઉલ્લેખ પણ છ પદમાં કરવામાં આવ્યો છે.