________________
૧૨૬]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
આ પંચમકાળમાં ભારતની ભૂમિ ૫૨, કોઈ જીવનો એવો આત્મિક પુરુષાર્થ હોતો નથી કે, તે ભગવાન થઈ શકે અને એવું કોઈ જીવનું પુણ્ય પણ હોતું નથી કે તેને આ ભૂમિપર આ કાળમાં સાક્ષાત્ ભગવાનનો યોગ થાય. આ કાળમાં, આ દેશમાં આવા પુરુષાર્થી અને પુણ્યશાળી, એમ બંનેની હયાતી નથી. પરંતુ એ ન ભૂલવું જોઈએ કે, આ કાળમાં, આ દેશમાં આત્મજ્ઞાની સદ્ગુરુ થઈ શકાય એવો પુરુષાર્થ સંભવ છે અને તેવા પુણ્યશાળી જીવો પણ હોય છે, જેમને સદ્ગુરુનો યોગ થાય છે. જ્યારે સદ્ગુરુનો પ્રત્યક્ષ યોગ થાય ત્યારે જીવ સદ્ગુરુને સર્વસ્વ સમર્પણ કરી દે છે. સદ્ગુરુનો પ્રત્યક્ષ યોગ થવો એટલે પ્રત્યક્ષ મળેલા સદ્ગુરુને ઓળખવા. પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ એમ બે પ્રકારના સદ્ગુરુ ન હોય તો નૈસર્ગિક અને અધિગમજ એમ બે પ્રકારના સમ્યગ્દર્શન પણ ન હોત. તેથી પ્રત્યક્ષ સદ્ગુરુની મહિમાનું સ્વરૂપ બતાવતાં આગળ કહે છે કે, જ્યારે જીવને સદ્ગુરુનો પ્રત્યક્ષ યોગ થાય છે, ત્યારે જીવ પોતાના ત્રણેય યોગથી સદ્ગુરુની આજ્ઞાનું પાલન કરે છે. ત્રણેય યોગનો અર્થ મન-વચન-કાયા સમજવો. આજના આ યુગમાં ત્રણેય યોગનો અર્થ તન-મન-ધનના રૂપમાં લેવામાં આવતો હોય છે. જે અર્થ ઠીક નથી. જો તન-મન-ધનથી સદ્ગુરુની આજ્ઞા પાળીને આત્માર્થીપણું પ્રગટ થતું હોય તો નિર્ધન લોકો આત્માર્થી બની ન શકત. કારણ કે, તન અને મન તો દરેક મનુષ્ય પાસે હોય છે પરંતુ ધન પણ હોય જ, એવો નિયમ નથી. તેથી તન-મન-ધનથી સદ્ગુરુની આજ્ઞા પાળવા કરતાં, મન-વચન-કાયાની એકતાપૂર્વક આજ્ઞા પાળવી જોઈએ. એવો કોઈ મનુષ્ય નથી જેને મન-વચન-કાયા ન હોય, તેથી ત્રણેય યોગની
