________________
૮૪.
ભવનું ભાતું
એમની વેદનાભીની આંખોમાં જે અસહા મૂક–વ્યથા હતી તે એમની શાણ પત્નીના ધ્યાન બહાર ન હતું.
એક નમતી સાંજે એ પલંગ પાસે બેઠા હતા, ત્યારે ગજરાએ કહ્યું: “જીવવું ઘણું ગમે છે, પણ તે આપણું હાથમાં નથી. મૃત્યુ નથી ગમતું છતાં તે સન્મુખ આવીને ઊભું છે. આ સંગેમાં એક જ માર્ગ છે, જે નથી ગમતું તેના રહસ્યને સમજી, તેને ગમતું કરવાનું છે અને જે ગમે છે તેની ચંચળતા સમજી તેને મેહ છેડવાને છે. જીવનને મોહ છોડી, મૃત્યુની મૈત્રી કરવાની આ પળ છે.”
ગજરાએ થડે શ્વાસ ખાઈ વાત આગળ ચલાવી.
હું જ્યારથી બીમાર થઈ છું ત્યારથી રાતદિવસ મૃત્યુના તત્વજ્ઞાનને અભ્યાસ કરું છું. એના વિષે મેં ઊંડાણથી-શક્ય એટલા ઊંડાણથી ચિંતન કર્યું છે, અને મને સમજાયું છે કે જન્મ અને મૃત્યુના દશ્ય પાછળ નિસર્ગ પિતાનું શાશ્વત કાર્ય જ કરી રહ્યું છે. જૂની આકૃતિઓને એ દવંસ કરે છે, કારણ કે એને નવી આકૃતિઓ સર્જવી છે. જેમ સોની જૂના આભૂષણને ગાળી એ જ સુવર્ણમાંથી નવું અલંકાર સજે છે, તેમ જીવન પણ જીર્ણ દેહનું વિસર્જન કરી નવા આકાર લઈ રહ્યું છે. અને તેથી જ મારે મન આજ મૃત્યુ એ ભયનું કારણ રહ્યું નથી; માત્ર એક પરિવર્તન જ લાગે છે. પણ મને તે અત્યારે તમારી મુલાયમ અને આળી પ્રકૃતિને વિચાર આવે છે. મારા મૃત્યુને આ આકરો ઘા તમે કેમ સહી શકશે?આ સૂના અને નિર્જન ઘરમાં સાથી વિના તમારું જીવન