________________
બીજા પક્ષથી અવિશ્વાસુ છે. શેઠ નેકરને અને નોકર શેઠને પ્રતિસ્પધી માને છે? કામદાર અને માલિકે વચ્ચે તો ભયંકર ખીણ ખોદાઈ રહી છે. વિદ્યાર્થી અને આચાર્ય વચ્ચે કઈ ભાવનાતંતુ નથી. પતિપત્નીના પરસ્પર વ્યવહારમાં એકબીજાને ઘણું કહેવાનું છે, પુત્ર બાપ સામે દાવા કરે છે. વર્ગ વર્ગ સામે વિગ્રહે ચઢે છે. દેશ દેશ સાથે દાનવતા આચરે છે.
આ બધાનું પરિણામ જે આવે છે. પણ એક વાત નક્કી છે કે જે આ ધંધોને સમન્વય નહિ સધાય ને અહિ-નકુલવત વ્યવહાર ચાલુ રહ્યો તે સંસારમાંથી શાંતિ, સૌજન્ય અને સુખ તે વિદાય લેશે, ઉપરાંત જગતને પોતાને માથે સતત દુઃખ, દુઃખ ને દુખ જ દેખાશે. મૃત્યુ અને આપત્તિ સદાકાળ તળાયેલાં જ રહેશે. સુખને શ્વાસ, સર્જનને આનંદ ભાવિ પેઢીના નસીબમાંથી ચાલ્યો જશે. શક્તિ આત્મદ્રોહ અને જીવન–સંહારના કાર્યમાં જ વપરાતી રહેશે.
પ્રસિદ્ધ લેખક વિક્રેડ વેલો, એક ઠેકાણે પાશ્ચાત્ય જીવન-બ અને તેની બહુ પ્રશસ્તિ પામેલી “ઔદ્યોગિક ક્રાન્તિ’ વિષે ઉલ્લેખ કરી કહે છે:
“ઔદ્યોગિક ક્રાંતિએ પહેલાં તે કાર્યને સ્વયંસંચાલિત અને પુનરાવર્તનશીલ કરીને કામનો પ્રકાર જ ફેરવી નાખે.
“આથી માણસ વધારે ને વધારે યંત્રવત કામ કરવા લાગ્યો. અને તેનું સર્જક વ્યક્તિતત્વ ઓછું ને ઓછું થતું ગયું. માનવીઓ પૂરેપૂરા માનવીમાંથી વિભિન્ન માણસો બની ગયા.
“આ ફેરફારે માણસને અસંતોષી અને અસ્વસ્થ બનાવી મૂક્યો. આ સ્થિતિમાંથી ઉગરવાના પ્રયત્નોએ વધારે ને વધારે રોજી મેળવવા માટેની અને વધારે ફાજલ સમય મળે તેને માટેની ઝુંબેશનું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું.
