________________
૧૪૮
ભારતની એક વિલ વિભૂતિ
ફારે છે. મંદમંદ હાસ્ય કરતી ઉષા યાત્રીને શય્યામાંથી ઉડાડે છે. એકાકી ચિત્રકાર યાત્રી સરિતાનુ' આતિથ્ય પામી એના વાંકાચૂંકા પ્રવાહના કાંઠે કાંઠે ચાલ્યા જાય છે. આ એકલવાયા અતિથિ ગન્તવ્ય સ્થાને પહોંચતાં ગિરિકરાડમાંની સેાપાનમાળા ચડવા માંડે છે. એકાએક ભૂતકાળના ગેબી પડદા ઉપડે છે. એના કલ્પનાનયન સમક્ષ અજન્તાન! ઉત્થાનકાળથી માંડીને એમાં પુનઃદન પર્યંતના સાંગામાંગ ઇતિહાસ દૃષ્ટિગોચર થાય છે. વિદ્યા, કલા અને શાન્તિન! કેન્દ્ર અજન્તાના જાહેાજલાલીના સમય, મુસલમાન આક્રમણ કાળમાં વનદેવીએ પેાતાના ઉત્સંગમાં કરેલું આ કલાશિનુ સગાપન અને યાગ્ય અવસરે એનું જગત્ સમક્ષ કરેલું પ્રાકટચ ઇત્યાદિ દર્શન યાત્રી પામે છે. સાપાનમાળા પૂરી થયે યાત્રી અજન્તાના મહાવિહારમાં પ્રવેશ કરે છે. ત્યાં એ નાગરાજનું... કુટુંબ, સ’સારચક્ર, ગાંધર્વંગાન, હતિનિયંત્રણ, ભગવાન બુદ્ધની ભવ્ય મૂર્તિ, યશેાધરા, રાહુલ અને બુદ્ધનુ ભાવવાહી ચિત્ર, ભગ્નકૃત, ઈંદ્રના પ્રણયાત્સવ, બુદ્ધપરિનિર્વાણ, જાતકમાળામાંના ક્ષાંતિવાદ આદિ પ્રસંગા, સર્વોત્તમ ભાતચિત્રો (Disigns) અવલાકિતેશ્વર, યક્ષ પત્તી અને મારવિજય વગેરે ચિત્રો એક પછી એક મીટ માંડીને અવલેાકે છે.. યાત્રિના ચિત્રૠનનુ પવસાન કલાસમાધિમાં થાય છે.
આ કાવ્યના ત્રણ ખંડા છે : (૧) પ્રકૃતિની લીલામાં અજન્તાના યાત્રીનુ પ્રયાણ, (૨) અજન્તાના ભૂતકાળનુ દન, (૩) ચિત્રઢન.
