________________
૧૪૭
શ્રી ધીરજલાલ શાહ
મહાભારત જેમ હિંદની સંસ્કૃતિનું વિશ્વ કાવ્ય છે, તેમ અજન્તા બોદ્ધ સમયની હિંદની સંસ્કૃતિનું મૂક મહાકાવ્ય છે. એમાં ભગવાન બુદ્ધની જાતકકથાઓ દ્વારા વિશ્વને અમર ચિત્રપટ આલેખાય છે. આમાં માત્ર ચિત્રો જ જેનારનાં હૃદયને એ હલાવી નાખે છે. તે સાક્ષાત્ દર્શન કરનાર કલારસિક હદયના તારને ઝણઝણાવે એ સ્વાભાવિક છે. ભાઈશ્રી ધીરજલાલે અજન્તાની યાત્રા બે વાર કરી અને બીજી યાત્રાનું પરિણામ આ કાવ્યરૂપે ફલિત થયું.
- કવિ એ ચિત્રકાર કરતાં અમુક અર્થમાં અધિક છે. ચિત્રકાર પાસે રંગ છે, પણ શબ્દ નથી. કવિ પાસે ઉભય છે. કવિ એની પ્રતિભા ગાતાં ગાતાં વસ્તુનું સાક્ષાત્ દર્શન કરાવી શકે છે, તેમજ શબ્દલીલા દ્વારા મનહર સૂર સંભળાવી શકે છે. આ કાવ્યના રચનાર જેઓ ચિત્રકાર અને કવિ ઉભય છે, તેમણે એ મૂક સૃષ્ટિના આલેખનનું સાક્ષાત્ સૂફમદર્શન કર્યું છે. એ પ્રતિમાદર્શનથી એમની પ્રતિભાને પ્રેરણા મળી છે અને તેથી જ એ મૂક પ્રતિભાએના આંતરભાવોને હૃદયમાં ઝીલી કલ્પનાબળે ભાવમય વાણીમાં ગાઈ શક્યા છે.
અજન્તાનાં ચિત્રો ઘણયે થયાં છે, પરંતુ કાવ્ય તે કદાચ આ પહેલી જ વાર રચાયું છે.
કાવ્યના આરંભમાં જ કવિની વીણાના તાર ઝણઝણે છે. અનિલ, તત્ત્વરે, વિહંગ અને ગિરિનિર્ઝરો સંગીતની અને નૃત્યની અજબ ધૂન મચાવે છે. વૃક્ષેતૃક્ષે સુગંધી પુષ્પો
