________________
૮૮
તત્ત્વવિચાર અને અભિવ'દના
- અમુકે મને ગાળ દીધી, માર્યાં, અમુક મતે જીતી ગયો, મારું લૂંટી ગયા, જેઓ આવી વાર્તાની ગાંઠ નથી વાળી રાખતા, તેમનુ વેર શાંત થઈ જાય છે. આ જગતમાં વેરથી ઘેર કદી શાંત થતું નથી. પ્રેમથી જ વૈર શાંત થાય છે. આ સનાતન ધર્મ છે.
આવી અવેર, પ્રેમ-કરુણાવૃત્તિ કેળવવા, તૃષ્ણાના ત્યાગ અને અપ્રમત્નપણે ચિત્તશુદ્ધિની સાધના જરૂરી છે. તૃષ્ણા વિશે ભગવાને કહ્યું :
તેની તૃષ્ણા માલુવાની વેલની
જે મનુષ્ય પ્રમાદી થઈને પ્રવૃત્તિ કરે છે, પેઠે વધ્યે જાય છે. આસક્તિરૂપ એ તૃષ્ણા આ જગતમાં ભારે દુષ્ટ છે અને મનુષ્યને હંફાવે છે, પણ જે મનુષ્ય આવી તૃષ્ણાને હંફાવી શકે છે તેનાં તમામ શાક પદ્મપત્ર ઉપરથી પાણીનાં તમામ ટીપાં ખરી પડે છે તેમ ખરી પડે છે.
ચિત્તશુદ્ધિ માટે ભગવાને કહ્યું છે:
જેમ બાણુને બનાવનારા, વળી ગયેલા બાણુને સીધુ કરે છે તેમ સ્મૃદ્ધિમાન પુરુષ વારવાર ફફડાટ કરતા ચાઁચલ અને ન સાચવી શકાય એવા · અને મહામુસીબતે નિગ્રહમાં લાવી શકાય એવા ચિત્તને સીધુ કરે છે.
પાણીમાં રહેનારી માછલીને પાણીમાંથી બહાર કાઢી જમીન ઉપર એક સ્થાનેથી ફેંકવામાં આવતાં તે જેમ તરફડે છે, તેમ કામવાસનાતે છેડવાનું આવતાં આ ચિત્ત ભારે ફફડાટ કરે છે.
ચિત્ત દૂર દૂર સુધી ભટકનારું છે, એકલું એકલું ફર્યા કરે છે. અશરીરી છે, હૃદયની ગુફામાં સંતાઈ રહેનારું છે. જે આ ચિત્તને સંયમમાં આણી શકશે, તે માયાનાં ખધામાંથી મુક્તિ મેળવશે.
આવા ધર્મીમાં જાતિભેદને કાઈ સ્થાન ન હોય. સર્વ જીવ પ્રત્યે સમાન વતન હેાય તે સ્વાભાવિક છે. જૈન ધર્મની પેઠે બૌદ્ધ ધર્મ માં માનવ-માનવ વચ્ચે ઊંચનીચના ભેદ નથી. બુદ્ધે કહ્યું છે :
“ સ` સંસારબંધન છેોડી જે કાઈ પણ પ્રકારનાં પ્રાપ`ચિક દુઃખથી ડરતા નથી, કાઈ પણ વાતની જેને આસક્તિ નથી તેને હું બ્રાહ્મણ કહું છું. બીજાએ દીધેલી ગાળા, ખધન, વધુ ઇત્યાદિ જે સહન કરે છે, ક્ષમા એ જ જેનું ખળ છે, તેને હું બ્રાહ્મણુ કહું છું. જન્મને લઈને કાઈ બ્રાહ્મણ કે અબ્રાહ્મણ થતું નથી. કમ થી જ બ્રાહ્મણ કે અબ્રાહ્મણ થાય છે.”
કે
એટલે ભગવાન બુદ્ધુ અંગુલિમાલ જેવા ભયંકર લૂંટારાને પોતાના શિષ્ય
