________________
ભગવાન બુદ્ધ
૮૭
બુદ્ધના ધર્મો દ્િવચક્ર ધર્મ કહ્યો છે. આવા અને જુઓ, પાતાની મેળે તપાસે। અને ખાતરી થાય તા સ્વીકારા. ખુદ્દના પરિનિર્વાણદિને આનંદે ભગવાનને કહ્યું કે, “ ભિક્ષુ સંધને છેવટની કાંઈક વાત કર્યા વિના નિર્વાણ પામશા નહિ.” ત્યારે બુદ્ધે કહ્યું, “ આન ંદ, ભિક્ષુસંધ મારી પાસેથી ખીજી કઈ વાત સમજી લેવાની ઇચ્છા રાખે છે ? મારા ધમ મેડ ખુલ્લા કરી ખતાવ્યા છે. તેમાં ગુરુકૂ'ચી રાખી નથી. હવે પાતાના પર જ અવલખીને રહે !”
'
.
બૌદ્ધ ધર્મના પાયા એ છે કે મનુષ્યમાત્ર રાય કે રંક, જન્મ, જરા, વ્યાધિ, મૃત્યુ ઇત્યાદિ દુ:ખથી ઘેરાયેલા છે. વળી મનુષ્યના દુઃખનું મૂળ તૃષ્ણા છે. એટલે જીવ, જગત, ઈશ્વર વગેરે તાત્ત્વિક વિવાદમાં પડવાને બદલે આ દુ:ખમુક્તિને મા તેમણે શાલ્યા. તેમના એક શિષ્ય માલુંકચપુત્ર બુદ્ધને પૂછ્યું, “ જગત શાશ્વત છે કે અશાશ્વત ? શરીર અને આત્મા એક છે કે ભિન્ન છે ? પુનઃજન્મ છે કે નહિ ?” બુદ્ધે કહ્યું : “ એકાદ માણુસ શરીરમાં ખાણુનું વિષમચ શલ્ય પેસવાથી તરફડતા હોય, તા તેનાં સગાંવહાલાં વૈદને ખેલાવી લાવશે. આ રાગી વૈદને કહે, આ ખાણ કાણું માર્યું છે ? તે બ્રાહ્મણ હતા કે શુદ્ર, કાળા હતા કે ગારા ? ધનુષ્ય કેવું હતું ? તેની દોરી કેવી હતી ? આ બધું મને સમજાવે. પછી શલ્યને હાથ લગાડવા દઈશ.' આવી હઠ પકડે તા તેનું મરણ જ થાય. તે. જ પ્રમાણે જગત શાશ્વત છે કે અશાશ્વત ઇત્યાદિ સ` મુદ્દા સમજ્યા વિના હું બ્રહ્મચર્યના અભ્યાસ કરીશ નહિ, તા તે મુદ્દા સમજતાં પહેલાં જ મરણ આવશે. જગત શાશ્વત છે કે અશાશ્વત એથી ધાર્મિક આચરણમાં ફેર પડતો નથી. આવા વાદથી વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થવાના નથી. પાપા નિરોધ થનાર નથી, શાંતિ, સંખાધ, પ્રજ્ઞા અને નિર્વાણની પ્રાપ્તિ થનાર નથી.”
બુદ્ધના ઉપદેશને સાર એ છે કે, દુઃખમય જગતમાં શાશ્વત સુખને અથવા દુઃખમુક્તિનો માર્ગ અંતર-કરુણા, દયા, પ્રેમ, અહિંસા, મંત્રી એ જ છે. ક્રોધની સામે ક્રોધ, વેરની સામે વેર, હિંસાની સામે હિંસાથી દુ:ખ વધે જ છે, કોઈ કાળ ઘટે નહિ.
अक्कोच्छि में अवधि में अजिनि मं अहासि मे । ये तं न उपनहन्ति वेरं तेसूपसम्मति ॥ न हि वेरेन वेरानि सम्मन्तीध कुदाचनं । अबेरेन च सम्मन्ति एस धम्मो सनन्तनो ||
