________________
તત્વવિચાર અને અભિવંદના
“જે કરે ભગવે વા જે, જે હમે, દાન જે કરે, આચરે તપને વા જે, કર અપણ તે મને. કર્મનાં બંધને ખાળ, તેડીશ સુખ-દુ:ખદા,
સંન્યાસ યોગથી યુક્ત, મને પામીશ મુક્ત થે.” આવા ભક્તને ભગવાનનું આહવાન છે અને કોલ છે કે:
“મન ભક્તિ મને અપ, મને પૂજ, મને નમ, મને જ પામીશ નિક, મારું વચન તે, પ્રિય ! છોડીને સઘળા ધર્મો, મારું જ શરણું ધર,
હું તને સર્વ પાપોથી છોડાવીશ, નચિંત થા.” પણ આવી ભક્તિ કહેવાથી નથી આવતી. આ ભક્તિ એટલે વેવલાપણું નહિ, અંધશ્રદ્ધા નહિ. આ ભક્તિ પરમ પુરુષાર્થ માગે છે, “શિરતણું સાટું” છે. આવા ભક્તનાં બુદ્ધિ અને મન સ્થિર, સ્વસ્થ, નિર્મળ હેવી જોઈએ.' જેનું મન ભટક્યા કરે છે, જેની બુદ્ધિ, અનિશ્ચિત છે, જે ઇન્દ્રિય-સુખોપભેગમાં રચ્યોપચ્યો રહે છે, જે પોતાના સ્વાર્થથી અંધ છે, જે સદા જાગ્રત નથી, સાવચેત નથી, તેને આવી ભક્તિ અથવા શ્રદ્ધા પ્રાપ્ત થતી નથી. નિર્મળ અરીસામાં જ સ્વચ્છ પ્રતિબિંબ પડે છે. નિર્મળ ચિત્તમાં જ ઈશ્વરને વાસ છે. બુદ્ધિને, પ્રજ્ઞાને, ચિત્તને સ્થિર, સ્વચ્છ કેમ કરવું ? તે માટે ભગવાન કહે છે?
મનની કામના સેવે છડીને, આત્મામાં જ જે રહે સંતુષ્ટ આત્માથી, તે સ્થિતપ્રજ્ઞ જાણો. કાચબા જેમ અંગોને, તેમ જે વિષયો થકી
સંકેલે ઈન્દ્રિયો પૂર્ણ, તની પ્રજ્ઞા થઈ સ્થિર.” પણ ઇન્દ્રિયને વિષયમાંથી ભટકતી રોકવી એ સહેલું નથી.
“પ્રયત્નમાં રહે તે મેં શાણા નરના હરે મનને ઈન્દ્રિયો મસ્ત, વેગથી વિષય ભણી. નિરાહારી શરીરીના ટળે છે વિષયો છતાં,
. રસ રહી જતા તેમાં, તે ટળે પેખતાં પરં (ઈશ્વર)” - ત્રિગુણાત્મક પ્રકૃતિ ઉપર કાબૂ મેળવે તે સહેલું નથી. દરેક માણસ જે પ્રકૃતિ લઈને જ હોય છે તે તેને ધકેલતી રહે છે. પણ જાગ્રત માણસ, આત્મપુરુષાર્થથી, પોતાની પ્રકૃતિ ઉપર કાબૂ મેળવી શકે છે.
आत्मैव आत्मनो बन्धुः आत्मैव आत्मनो रिपुः ।।
