________________
(9
વિધાયક અહિંસા
અહિંસાને બે વિભાગમાં વહેંચી શકાય ? એક છે વિધાયક અહિંસા અર્થાત positive અહિંસા, અને બીજી છે નિષેધાત્મક અર્થાત. negative અહિંસા. આ પૈકી વિધાયક અહિંસાનું મહત્વ વિશેષ છે. અહિંસાની વાત આવે છે ત્યાં જેને પોતાને અહિંસાના ઈજારદાર તરીકે માને છે. એ ખરું છે કે અન્ય ધર્મની અપેક્ષાએ જૈન ધર્મમાં અહિંસા અંગે વધુ છણાવટ છે, અને નાનામાં નાની સૂક્ષમ અહિંસા પ્રતિ જૈન ધર્મમાં કાળજી રાખવામાં આવી છે. છતાં એ કબૂલવું જોઈશે કે જેને જેટલા પ્રમાણમાં જૈન ધર્મની અહિંસા માટે ગર્વ અનુભવે છે તેટલા પ્રમાણમાં આચરણ કરતા નથી. જેનેએ નકારાત્મક અહિંસા જેટલા પ્રમાણમાં અપનાવી છે તેટલા પ્રચાણમાં વિધાયક અહિંસા પ્રત્યે લક્ષ આપેલ નથી, એમ કહીએ તે ખોટું નથી.
અહિંસા અંગે નિરૂપણ કરવા કરતાં તેની પ્રસ્તાવના કરવી એ વધુ યોગ્ય થશે, તેથી અહિંસાના વિષયમાં કઈ કઈ ગૂંચવણ છે, કયા કયા કોયડાઓ ઉદ્દભવે છે તે જોઈએ. આજના યુગમાં અહિંસાને સમજવાને તેમજ આચરવાને કોઈએ વધુમાં વધુ પ્રયત્ન કર્યો હોય તો તે પૂ. ગાંધીજીએ. તેમણે આ યુગમાં અહિંસા અંગે વ્યાપક દષ્ટિએ વિચાર કરેલ છે. જેમ જેમ માણસ અહિંસા અંગે વધુ વિચાર થાય છે અને તેનું સૂકમપણે પાલન કરવા પ્રયત્નશીલ બને છે તેમ તેમ તેની પાસે અનેક ગૂંચવણ ઊભી થાય છે. મહાત્માજીને પણ તેમ જ થયું. ૧૯૪૩માં અન્નસંકટ સમયે તેમણે માંસાહારીએને વધુ માછલીઓ ખાવાનું અને અન્યને ઓછો ઉપયોગ કરવાનું સૂચન કર્યું ત્યારે જેમાં ખળભળાટ થયો હતો. તેમણે કૂતરાને અને વાછરડાને મારવાનું કહ્યું તેમજ ખેતીના પાકને બગાડતા વાંદરાઓને મારવાનું કહ્યું ત્યારે પણ જેને મૂંઝવણમાં પડી ગયા હતા, કે આ ગાંધીજીની અહિંસા કેવા પ્રકારની છે ? તેમનું આ સૂચન વાજબી હતું કે ગેરવાજબી હતું તે અંગે અનેક ગૂંચ ઊભી થતી જાય છે અને તેને ઉકેલ તે તે પોતાના જ્ઞાન અને
