________________
૧૮
તત્ત્વવિચાર અને અભિવંદના
પ્રણિપાત કરતા નથી. તેમણે બતાવી આપ્યુ છે કે જે અધ-પ્રેમ-સભાગ માણસને પોતાના કર્તવ્ય વિશે પ્રમત્ત બનાવે છે, તે ભર્તાના શાપથી ખડત થાય છૅ, ઋષિના શાપથી અંતરાય પામે છે અને દૈવરાષથી ભસ્મસાત્ થઈ જાય છે. શકુન્તલાને જ્યારે આતિથ્યધમ કંઈ નહિ, સઘળું દુષ્યન્ત જ, એમ થયું. ત્યારે તેના એ પ્રેમમાં કાંઈ માંગલ્ય ન રહ્યું. જે ઉન્મત્ત પ્રેમ પ્રિયજન સિવાય બીજા સહુને ભૂલી જાય છે, તે સમસ્ત વિશ્વની નીતિને પાતાથી પ્રતિકૂળ કરી નાખે છે. તેથી જ તે પ્રેમ થાડા દિવસમાં જ અસહનીય થઈ પડે છે. સઘળાની સામે તે પોતે પડે છે. પોતાના ભાર ઉપાડી શકતા નથી. જે આત્મસ વૃત્ત પ્રેમ સમસ્ત વિશ્વને અનુકૂળ છે, જે પેાતાની આસપાસનાં નાનાં તેમજ મેટાં, પોતાનાં તથા પારકાં કાઈને વીસરતા નથી, જે પ્રિયજનને કેન્દ્રસ્થાને રાખી, વિશ્વ-પરિધિમાં પેાતાનું મંગલ માય ફેલાવે છે તેના અચલપણા ઉપર દેવ કે માનવ કોઈ આઘાત કરતું નથી. આધાત કરે તેા પણ તેથી તે વિચલિત થતા નથી. પરંતુ જે પ્રેમ પતિના તપોવનમાં તોભાગરૂપે ગૃહસ્થને બારણે સંસારધમ ના પરાભવરૂપે આવિભૂત થાય છે તે ઝંઝાવાતની માફક અન્યા નાશ કરે છે જ, પરંતુ સાથે પોતાના વિનાશને પણ તેડતા આવે છે.”
૧–૧૧–૩૬૮
