________________
અનામત બેઠકો-બંધારણની જોગવાઈ
૧૭૩
“The net result of it has been to deprive schools of their headmasters — considerable damage must have been done to overall discipline in the schools."
શિક્ષણસંસ્થામાં પ્રવેશ કરતાંય સરકારી નોકરી અંગે વધારે કેસો. થયા છે. પ્રોમોશન, સિનિયોરિટી, સિલેકશન એવા અનેક મુદ્દાઓ ઉપસ્થિત થયા છે. રાજ્યોએ આડેધડ નિયમે કર્યે રાખ્યા છે. કેટલાક રદ કર્યા છે. પરિણામે બઢતી આપી હોય તેવાને નીચે ઉતાર્યા છે, કોઈને ઊંચે ચડાવ્યા છે.
આ બે દાખલાઓ સમગ્ર પ્રશ્નની જટિલતા અને બંધારણીય જોગવાઈના અમલની મુશ્કેલીઓ બતાવે છે. સમગ્ર પ્રશ્ન તલસ્પર્શી પુનર્વિચારણા માગે છે. એક વખત પછાત એટલે સદા પછાત એમ નથી, હાવું ન જોઈએ. આ પ્રશ્ન ઘણે અભ્યાસ માગે છે. પણ હવે આંખમીંચામણાં થાય તેમ નથી. કેટલાંય કમિશને અને કમિટીઓ નિમાયાં. તેમની ભલામણોએ વધારે ગૂંચવણો પેદા કરી છે. ગુજરાતમાં બક્ષી કમિટી નીમી હતી. તેણે દાટ વાળે છે. - હાલમાં મારા મંતવ્યો આ પ્રમાણે છે:
(૧) આ ત્રીસ વર્ષમાં આપણે પછાત વર્ગો (આ શબ્દમાં અનુસૂચિત. જાતિઓ અને જનજાતિઓને સમાવેશ કરું છું )ની નેંધપાત્ર પ્રગતિ કરી શક્યા નથી. સામાજિક રીતે શિક્ષણમાં અને આર્થિક રીતે લગભગ હતાં ત્યાં જ છે. સવર્ણોનું માનસિક વલણ પછાત વર્ગો પ્રત્યેનું હજી એવું જ રહ્યું છે : ધૃણા, તિરસકાર અને બળજબરીનું. અંતમાં પ્રશ્ન છે સમગ્ર પ્રજાના માનસિક પરિવર્તનને. ' (૨) દેશની વસ્તી વધીને ૬૮ કરોડની થઈ છે. પછાત વર્ગો વધ્યા છે. મધ્યમ વર્ગની, ખાસ કરી નીચલા થરનાની પણ એ જ હાલત છે. " (૩) પછાત વર્ગોમાં જાગૃતિ આવી છે, પણ ગરીબાઈ અને શોષણને - કારણે તેઓ નિબળ છે. . (૪) શિક્ષણ અને નોકરીની માંગ ખૂબ વધી છે. શિક્ષણસંસ્થાએ અને સરકારી નોકરીની મર્યાદા છે, માંગ ઘણી વધારે છે. પછાત વર્ગોની માંગ : વધે અને તેમને અનામત બેઠક મળે તે કારણે, મધ્યમ વર્ગ વધારે વંચિત રહે છે. સરકારી નોકરી વ્યાપક અર્થમાં લેવાય છે. પંચાયતથી માંડી
