________________
૩૦
અનામત બેઠક -બંધારણની જોગવાઈ
આપણા બંધારણના સિદ્ધાંતમાં પાયાના બે સિદ્ધતિ છે. દરેક નાગરિકને (૧) સમાનતા-સામાજિક પ્રતિષ્ઠા અને વિકાસ માટેની તકની - Equality of status and opportunity; અને (૨) ન્યાય : સામાજિક, આર્થિક 247 2139314 - Justice : Social, Economic and Political 311264 થવાં જોઈએ. આ બન્ને સિદ્ધાંતને અમલ કરવામાં સમતુલા જાળવવી પડે છે. અસમાન વ્યક્તિઓ અથવા વર્ગો એ સાચી સમાનતા લાવવી હોય, એટલે ન્યાય કરવો હોય, તે સબળની સામે નિર્બળને રક્ષણ આપવું પડે. એવું રક્ષણ ન આપીએ અને બને સમાન છે એમ માની લઈએ તે સબળ વધારે સબળ થાય અને નિર્બળ વધારે નિર્બળ થાય. આવા રક્ષણને હેતુ નિર્બળને સબળ બનાવવાને છે. નિબળને આવું રક્ષણ અપાય તેમાં, દેખીતી રીતે, સબળને અન્યાય થતા હોય તેમ લાગે અને અસમાનતાને બચાવ, સમાનતાને નામે કરવામાં આવે. - રાજ્ય બધા નાગરિકો સાથે સમાન ભાવે વર્તવું તેને અર્થ એટલો જ નથી કે નવી અસમાનતા પેદા ન કરવી અને યથાવત સ્થિતિ ચાલુ રાખવી. પણે વર્તમાન અસમાનતાને દૂર કરવા સક્રિય પગલાં લેવાની ફરજ તેમાં સમાવિષ્ટ છે.
• The state has an affirmative duty to make compensatory legislation to put two really unequal persons on a footing, of equality.
કારખાનાના માલિક અને મજુર વચ્ચે સમાનતા છે એમ માની લઈ મજૂરને કોઈ રક્ષણ આપવામાં ન આવે તો તેનું શોષણ જ થાય. તેઓ બાર કલાક મજૂરી કરાવે છે પેટપૂરતું વેતન ન આપે. કામના કલાક બાંધી આપવા અથવા લઘુતમ વેતન નકકી કરવું, એ ન્યાય માટે આવશ્યક છે. વિદેશી માલ સામે દેશના ઉદ્યોગને રક્ષણ આપવા ભારે જકાત નાખવી પડે. મોટા ઉદ્યોગને રક્ષણ આપવું પડે. આવા ઘણા દાખલા છે. સ્વતંત્રતા મળી ત્યારે આપણા દેશની પરિસ્થિતિ એવી હતી કે પ્રજાને માટે વગ પછાત, ગરીબ, સદીઓથી
