________________
ભગવાન મહાવીર
૧૪૧
વાસનાઓ-તૃષ્ણાઓ ભારે શલ્યરૂ૫ છે, ઝેર જેવી છે, ભયંકર સર્પ જેવી છે. જે વાસનાઓને વશ પડી કામ-ભોગને ઝંખ્યા કરે છે તેઓ કામ-ભોગોને પામતા નથી અને છેવટે દુર્ગતિ પામે છે.
खणमेत्त सोक्खा, बहुकाल दुक्खा । पगाम हुक्खा, अणिगाम सोक्खा । .. संसार मोक्खस्स, विक्ख भूया ।
खाणी अणत्थाण, उ कामभोगा ।। કામ-ભોગ ક્ષણ માત્ર સુખ આપનારા છે અને લાંબા સમય સુધી દુઃખ આપનાર છે. આ કામ ભેગે આત્માની પૂર્ણ સ્વતંત્રતા, એટલે કે મોક્ષના ભારે શત્રુઓ છે અને અનર્થોની મોટી ખાણસમાન છે.
મુખોપભેગની લાલસા પેઠે માણસમાં બીજી મોટી કામના પરિગ્રહની છે. પરગ્રહની વાસના માણ ધનથી, સત્તાથી અથવા કીતિથી સંતોષવા પ્રયત્ન કરે છે. પોતાની જાતને વિસ્તાર કરવો, પોતાને મેટા માની મોટા દેખાવું એ માનવસ્વભાવનું લક્ષણ છે. કેઈ ધનદોલતથી મોટાઈ માને અને કોઈ સત્તાથી, કોઈ કીતિથી. આવા પ્રકારની મોટાઈ પારકાના ભોગે જ મળે છે. બીજાંને નાનાં કરીને, બીજોનું લઈને, બીજાના ઉપર સત્તા ભેગવીને. આવા પરિગ્રહમેહમાંથી છૂટવા માટે ભગવાને કહ્યું છે કે આ
' 'નહીં સુમસ મુ, મમરો આવિય ર
ન ચ પુખ વિદઢામેરૂં, સોય વળરૂ કરવયં || ભમરો ફૂલમાંથી રસ ચૂસે છે અને પોતાની જાતને નિભાવે છે પણ કુલને કેાઈ હાનિ કરતા નથી. શ્રેયાથી મનુષ્યના જીવનવ્યવહાર આવો હોય છે? આસક્તિરહિત, પ્રમાદરહિત, સંયમી, મૈત્રી-કરુણા-મુદિતા એવી ભાવનાઓથી ઓતપ્રોત. '
ભગવાન મહાવીરના જીવનદર્શનમાં અહિંસા, સંયમ, તપ અને અપરિગ્રહની જેમ અનેકાન્ત-દષ્ટિ પણ પ્રધાન છે. મતાગ્રહ કે પૂર્વગ્રહને અભાવ, સત્યજિજ્ઞાસા, સહિષ્ણુતા, બીજાના મતને સમજવાનો પ્રયત્ન–આ બૌદ્ધિક અહિંસા મહાવીરની વિશેષતા છે.
મહાવીરના આ જીવનદર્શનની વર્તમાન યુગમાં શી ઉપયુક્તતા છે ? આ જીવનદર્શનની ત્રિકાળ ઉપયુક્તતા છે. એ સનાતન સત્ય છે. આમાનુભવની વાણી છે.
