________________
૧૪૦
તત્ત્વવિચાર અને અભિનંદના - આ એક જતના અથવા બીજી રીતે કહીએ તો વિવેક શબ્દમાં જીવનનો સાર ભગવાને મૂકી દીધો. આ વિવેક કેવી રીતે આવે ? તો ભગવાને કહ્યું : ..... सव्व भयप्प भूयस्स, सम्मं भूयाइ पासओ ।
पिहियासवस्स दन्तस्स, पायं कम्म न बन्धइ ॥ નાના-મોટા તમામ જીવોને પિતાના આત્મા સમાન ગણે – મારાતારાને સલ ભેદ અંતરમાં ન હોય, તથા ઇન્દ્રિયનિગ્રહી અને સંયમી હોય એવા સાધકને પાપકર્મનું બંધન થતું નથી. વળી ભગવાને કહ્યું :
पढभं नाण तओ दया एवं चिट्ठई सब्वसंजए ।
अन्नाणी किं काही किंवा नाहिइ छेय-पावगं ।। પ્રથમ જ્ઞાન અને પછી દયા. અજ્ઞાની પુરુષમાં સાચી દયા કે અહિંસા પ્રકટે નહિ, તે પાપ-પુણ્યનો ભેદ જાણે નહિ. આ જ્ઞાન એટલે ભવ સર્વત. આવું જ્ઞાન હોય તે આપોઆપ, મિતી કે સન્ન મૂકું વેરું મન્ન ન T3 , જીવમાત્ર સાથે મારી મંત્રી છે, કેઈ સાથે મારે વેર નથી, એ ભાવના અંતરમાં જાગે.
જૈનધર્મને આ પાયાના સિદ્ધાંત છે કે સર્વ જીવ સમાન છે. આ આપશ્યની દૃષ્ટિમાં, જીવ એટલે માત્ર માનવી નહિ પણ કીટ અને પતંગથી માંડીને માનવ વગેરે સર્વ જીવને સમાવેશ થાય છે. જૈનધર્મ એક જ એ ધર્મ છે કે જેણે કીટક-પતંગ તે શું પણ વનસ્પતિ, પાણી અને અગ્નિ જેવી જીવનશન્ય ગણાતી ભૌતિક વસ્તુઓમાં પણ જીવનતત્વ નિહાળ્યું. આ દર્શનની ગહનતા વર્તમાન વિજ્ઞાને હવે પુરવાર કરી છે. ત્યારે તે ભગવાનનું આત્મદર્શન જ હતું. જૈનધર્મની અહિંસાનો પાયો આ સર્વ જીવની સમાનતાનો સિદ્ધાંત છે.
અહિંસાનું બીજું પાનું અનુભવની ભૂમિકા છે. સર્વ જીવ જીવવા ઇરછે છે, કોઈ મરવા ઇચ્છતું નથી. તેથી નિમથે ઘર એવા પ્રાણવધને ત્યાગ
આવું આત્મદર્શન કે અનુભૂતિ કેમ થાય, તેમાં અવરોધ શા છે, અને તેને દૂર કેમ કરાય, તેને સાધનામાગ ભગવાને વિસ્તારથી સમજાવ્યું છે. મનુષ્યપ્રકૃતિમાં રહેલું કષા, કામ, ક્રોધ, મદ, મોહ, લોભ વગેરે આ જ્ઞાનના અવરોધક છે. સતત જાગૃતિ, સંયમ અને તપ આ અં ધાને દૂર કરવાના માગ છે. ભગવાને કહ્યું છે:
सल्लं कामा, विसं कामा, कामा आसी विसोवमा । कामे य पत्थे माणा, अकामा जन्ति दोग्गई ॥
