________________
: ૭૮ :
જીવન અને દશન
માણસની વાણીમાં સત્ય ન હાય અને હ હાય તા એની બીજી સજા તા થવાની હાય ત્યારે થાય, પણ પ્રત્યક્ષ સજા તા એ મળે કે એ સાચું ખેલતા હાય ત્યારે પણ લેાકેા અને ખાટુ' માને છે. એ સાગન ખાઈને કહેતા હાય તાય એના વચન પર લેાકેાને વિશ્વાસ ન બેસે, માટે વાણી પવિત્ર જોઇએ અને એ વાણીને પવિત્ર રાખવા માટે તપ જોઇએ.
જેમ આચારને શુદ્ધ રાખવા માટે તપ, વિચારોને શુદ્ધ ને સ્વસ્થ રાખવા માટે તપ, તેમ ઉચ્ચારને શુદ્ધ ને પવિત્ર રાખવા માટે પણ વાણીના તપ કરવા જોઈ એ.
अनुद्वेगकरं वाक्यं सत्यं प्रियहितं च यत् । स्वाध्यायभ्यासनं चैव, वाङ्मयं तप उच्यते ॥
વાણી એવી હાય કે સાંભળનારને ઉદ્વેગ ન થાય, સત્ય છતાં મધુર ને હિતકર હાય, ઊંડા ચિન્તન અને અભ્યાસમાંથી પ્રગટેલી હાય—આ વાણીનું તપ ! આવા તપથી માણસ એ માણસ અને છે. તપ વિનાની, ચિન્તન વિનાની, અભ્યાસ વિનાની, કર્કશ વાણી તે પશુએ પણ એલી શકે છે. એમાં માણસ બેલીને શું વધારા કરે છે? આ હું એકલા જ નથી કહેતા હા ! ગીતા પણ કહે છે કે: માણસની વાણી પાછળ તપશ્ચર્યા હોય. તપશ્ચર્યાવિહાણી વાણી તે પશુની હાય !
એક જૂના વખતની વાત છે. જ્યારે માણુસા આટલા ચાલાક ને જ્રહાખેલા નહાતા પણ ભદ્ર ને સાચાબોલા હતા. તે વખતે એક ગૃહસ્થને ત્યાં સત પધાર્યા. પણ આ ઘરનાં માલિક–સ્રી પુરુષ–બહારથી ઘણાં જ સુંદર ને ભલાં લાગતાં
