________________
જીવન અને દર્શન
: ૬૩ : સામે માણસ એ વાણીના ઘેનમાંથી જાગી જ ન શકે. માણસ પિતાના ઘરાકને સમજાવતાં શું કહે છે ? અરે, ભાઈ ! હું તે જૂઠું બેલું ખરે ! ભાઈ જૂઠું બોલીને કેટલા ભવ કાઢવા છે? આપણે તે સાચું જ બોલીએ, એક જ ભાવ અને હું ખોટું કહેતે હોઉં તે ભાઈના ગળાના સમ! ” એમ કહી ઘરાકના ગળે હાથ નાંખે, પણ એને ક્યાં ખબર છે કે ભાઈ મરી જાય તે આ ભાઈને તે નાહવા–નીવવાનુંય નથી. એને તે માત્ર સમ જ ખાવા છે ને? આ રીતે માણસ મનમાં કંઈક ઘાટ ઘડતે હોય, વચનમાં વળી કંઈ જુદું બોલતા હોય અને કાયાથી વળી ત્રીજું જ કરતા હોય; છતાં દંભ કરનાર માણસ સૌમ્ય અને ચેતવણી આપી શિકાર કરનારે સિંહ કૂર! આ સરખામણું કરીને હું શું કહેવા માગું છું, એ તમારા ધ્યાનમાં આવ્યું જ હશે? હું આખી માનવ જાતને સિંહ સાથે નથી સરખાવતા, પણ જે ધર્મ ભૂલ્યા છે એવાઓની જ આ વાત છે. જે પોતાના ધર્મને સમજે છે, જેમને પોતાના કર્તવ્યનું ભાન છે, તે તે માનવ કટિમાં દેવ છે. પણ જે. ધર્મને ભૂલે છે, કર્તવ્યને ચાદ કરતા નથી, વિવેકને છોડે છે તે તે આ સિંહ કરતાં કઈ રીતે શ્રેષ્ઠ નથી જ. ભલે એ શહેરી, અહિંસક કે સૌમ્ય કહેવાતા હોય. વિશેષણોની મહત્તા નથી પણ વિશેષણોને અનુરૂપ જીવન જીવનારની જ મહત્તા છે.
આમ જુઓ, આ ઘડિયાળ ટકેરા મારીને કહી રહી છે કે સમય થઈ ગયું છે, એટલે હું આજના પ્રવચનને ઉપસંહાર કરું છું. આજના પ્રવચનમાં આપણે માનવતાનાં ચાર પાનમાંથી બે સપાનને વિચાર ઘણું જ વિસ્તારથી
