________________
જીવન અને દર્શન
: ૫૭ : બની આજ્ઞા કરું છું. નાના ભાઈએ મોટા ભાઈની રેગ્ય આજ્ઞા માનવી જોઈએ, આ રઘુકુળની મર્યાદા છે તે હું આજ્ઞા કરું છું કે પિતાજીનાં વચનને અખંડ રાખવા માટે તારે આ માર્ગ સ્વીકાર્યા વિના આરો નથી. હું પાછો ન આવું ત્યાંસુધી, મારી ગેરહાજરીમાં, તારે અધ્યાનું સિંહાસન સાચવવું અને રાજ્યધૂરાને તારે વહન કરવી, એ મારી આજ્ઞા છે.” આટલું બોલતાં તે શ્રી રામના હૈયાના બંધ તૂટી રહ્યા હતા. એમની આંખના ખૂણાઓમાં બે આંસુ છલકાયાં અને શ્રી ભરતના મસ્તક પર પડયાં. વન ભણી જવા ડગલાં ઉપાડતા શ્રી રામના ચરણોમાં માથું મૂકી શ્રી ભરતે કરુણ સ્વરે કહ્યું, “ભાઈ, પ્યારા ભાઈ! હું રઘુકુળની મર્યાદા જાણું છું. અને આજ્ઞા ગુણ જામફ્યનીચા એ નીતિ વચનને પણ જાણું છું. પણ સ્નેહને આધીન બનેલું હૈયું કાબૂમાં રહેતું નથી.”
માનવીના મનનું માપ આવા પ્રસંગે જ નીકળે છે. વાતેમાં તે સૌ ભાઈ ભાઈઓના માટે શુભેચ્છાઓ વ્યક્ત કરતા હોય છે, પણ જ્યારે ત્યાગને આવે કેઈક વિષમ પ્રસંગે આવે છે, ત્યારે એના ભ્રાતૃપ્રેમની કસોટી થાય છે. હમણાં અહીં ટીપ કરીએ અને એમાં માત્ર રૂપિયા બેંધાવાના જ હોય અને ભરવાના ન હોય તે ટીપ કેટલે પહોંચે? લાખ, કોડ કે અબજ કંઈ માપ રહે? કારણ કે રૂપિયા લખાવવામાં કેણ કંજુસ બને? ભરાવવા હોય તો ચિંતા. તેમ ભ્રાતૃભાવ, વિશ્વવાત્સલ્ય, નિર્દોષ પ્રેમ વગેરે શબ્દો વાપરવા સહેલા છે, પણ જ્યારે કસેટી પર ચઢે છે ત્યારે જ એની કિસ્મત થાય છે. આજે શબ્દો સેંઘા બન્યા છે, કર્તવ્ય મેંવું બન્યું છે;
