________________
: ૧૬ :
જીવન અને દર્શન ઉપાડી આવું.” એમ વિચાર કરી એ લઈ ગયે. સવારે રાજસભામાં રાજા જુએ તો ચરૂ ન મળે ? પૂછયું, તપાસ કરી, એટલે જાણવા મળ્યું કે ખેડૂત લઈ ગયો છે. એટલે ખેડૂતને બોલાવ્યો અને લઈ જવાનું કારણ પૂછયું. ખેડૂતે સાફ સાફ શબ્દોમાં કહી દીધું. “મહારાજ! આપે તે તેજ દિવસે લઈ જવાનું કહ્યું હતું પણ મેં મૂર્ખાએ ત્યારે નહોતું માન્યું, પણ પછી વિચાર કરતાં આપની વાત ખરી લાગી. ખેતર મેં વેચાતું લીધું છે માટે માલિક હું છું. અને તેથી હું લઈ ગયો છું.” પછી રાજાની તમામ દલીલને તોડી એ ચાલતો થયો.
અને ધર્મરાજાને વિચાર કરતાં સમજાયું કે મારી જ બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ થઈ એનું જ છે. આ પરિણામ! પ્રજાને માલ હડપ કરવાની મારા દિલમાં ઈચ્છા થઈ એટલે આને વિચાર પણ પલટાયે-આની ભાવના પણ બદલાણી. કેમકે ભાવનાને પડઘા પડયા વિના રહેતું નથી. દિલ એ તો આરીસે . આત્મા પરમાત્મા કયારે બને? '
આજે તે આ દૃષ્ટાંતનું ચિત્ર પ્રત્યક્ષ છે. પ્રાયઃ પ્રધાનથી માંડીને સામાન્ય પ્રજાજન, તમામ, એક બીજાને ઉતારી પાડવાની, છેતરવાની, ઠગવાની, પિતાની જાળમાં ફસાવવાની અને શીશામાં ઉતારવાની રમત રમી રહ્યા છે. આ સ્થિતિમાં પુરુષમાં સાચું પુરુષત્વ અને સ્ત્રીઓમાં સાચું સ્ત્રીત્વ લાવવું હોય તે નૈતિક ભાવનાને ઉદય માંગે છે. બર્નાડ શોએ પાશવતા તરફ ખેંચાતા જગતને પડકાર કર્યો છે. The beginning of manhood and womanhood is the dawning of passions in him.
