________________
જીવન અને દર્શન
.: ૫ : કુટેવે માટે તે કહેવું જ શું! હું તમને પૂછું છું કે, આ દેશમાં ચાહની શી જરૂર? ઈંગ્લાંડ આદિ ઠંડા પ્રદેશમાં તે (સમજ્યા કે) (Strong) સ્ટ્રોંગ ચાહની ઉષ્મા માટે કદાચ જરૂર પડે, પણ આ સમશીતોષ્ણ દેશમાં એની શી જરૂર? ચાને લઈને આ હિંદમાં કેટલી બેકારી વધી? માત્ર રૂપિયા કમાવનાર માણસ પણ ત્રણ–ચાર આના ચામાં વાપરે, આ કઈ દશા? આજના ક્રાન્તિકારી યુવાનને, ચા વિના ઊંઘ ન ઊડે ! મેં પર સુરખી ન આવે, જાણે ચા દેવીને માનીતો ગુલામ ! ભલે તમે કદાચ ચા પીતા હે, પણ એના વિના ચાલે જ નહિ, ઊંઘ ન ઉડે, ટાંટિયા ઘસવા પડે–એ કઈ સ્થિતિ કહેવાય ? આપણા બાપ-દાદા ચા વિના ઘોર્યા જ કરતા હતા અને આપણે ચા પીને જાગીએ છીએ એમ તે નથી ને ? તે તમે શાતિથી, હું જે કહું છું તેના પર વિચાર કરો, આજે વ્યસનને લીધે કેવી સંયમહીન સ્થિતિ થઈ છે તેને વિચાર કરે. મનને, વાણુને કે ચક્ષુને એકેને પૂર્ણ સંયમ છે ખરે? તમે તમારી જાતને ભલે સ્વતન્ત્ર માનતા હે પણ વાસ્તવિક રીતે સ્વતન્ત્ર છે ખરા ? ઈન્દ્રિયોને ગુલામ એ આઝાદ નહિ પણ બંદીવાન છે. વિષયને દાસ એ સ્વતન્ન નહિ પણ પરતંત્ર છે. વિકારે પાછળ ઘસડાઈને સંયમહીન જીવન બનાવવું એ ઉન્નતિ નથી પણ અવનતિ છે. પણ તમે તમારા અન્તરને પૂછે કે તમે આજે માલિક છે કે ગુલામ! વાસનાઓના દાસ બની સ્વતન્ત્રાની વાત કરવી એ કેટલું હાસ્યાસ્પદ ગણાય !
" સ્વાતન્નતાને હંક વાતેથી નહિ, પણ ગુણ અને લાયકાતથી મેળવવું જોઈએ, પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિ એમ કહે છે
