________________
: ૬ :
જીવન અને દર્શન કે, હકક એ માનવીને જન્મસિદ્ધ છે ! પણ પૌર્વાત્ય સંસ્કૃતિ એમ કહે છે કે, હકક ચેગ્યતાથી-લાયકાતથી પ્રાપ્ત થાય છે. આ બે વચ્ચેનું અત્તર સમજવા જેવું છે. એક જન્માંધ છોકરે પરિભ્રમણ સ્વાતંત્ર્ય માંગે તો એને પિતા એને પરિભ્રમણ સ્વાતંત્ર્યને હક્ક આપે ખરે ? કેઈ કજિયાળે અને ગાળો દેનાર માણસ વાણી સ્વાતંત્ર્યને હકકે માંગે તો એને અપાય ખરે ? અને અપાય તે રેજ કજિયા કેટલા થાય? નાદાન બાળકને મતસ્વાતંત્ર્યનો હકક અપાય ખરો ? વ્યભિચારીને આચારસ્વાતંત્ર્યને હક્ક અપાય ખરો ? મૂખને વિચારસ્વાતંત્ર્ય અપાય ખરું? તાત્પર્ય એ કે અગ્યના હાથમાં હક્કનું મહાન શસ્ત્ર ન અપાય, અગ્યના હાથમાં ગયેલી વસ્તુ લાભને બદલે હાનિકર નીવડે, વાનરના હાથમાં રહેલી તલવારની જેમ વસ્તુ સુંદર હોય તો પણ ઘણીવાર સંગના યોગે ભયંકર થઈ જાય છે. ઘી જેવી પિષક વસ્તુ પણ સો વખત ધોવાય એટલે ઝેર બની જાય છે. આથી પર્વાત્ય સંસ્કૃતિનું કહેવું છે કે સ્વતંત્રતાને હકક ગ્યને હેય, અગ્યને નહિ! ઈન્દ્રિો પર સંયમ ન રાખો અને સ્વતન્ત્રતાની વાતો કરે એમાં શું વળે? સંયમ વગર તો સ્વતંત્ર માણસો પણ પરતન્દ્ર બની ગયા. પૃથ્વીરાજ સ્વતન્ત્ર મટી પરતત્ર બન્યા, શાથી? સંયમ ગુમાવ્યો ને સંયુક્તાના મેહમાં ઘેલો બજે તેથી! ભૂમિકા શુદ્ધ હોવી જોઈએ.. -
બ્રહ્મચર્ય એ એ ગુણ છે કે એની પાછળ બધા ગુણો તણાઈને આવે છે. જીવનશુદ્ધિ એનાથી થાય છે. સાધના એનાથી
