Page Text
________________
૬૮
આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું? મને ન થાય'– તો જ્ઞાનીઓ મુક્તિસાધક ધર્મ તરીકે એને સ્વીકારતા નથી. આ વિચારપ્રેરિત જીવરક્ષાની કાળજી ધર્મ હોવાનો આભાસ જરૂર જન્માવે છે, પણ એ પરમાર્થથી ધર્મસ્વરૂપ નથી. જીવરક્ષાની કાળજી બંને ઠેકાણે સરખી હોવા છતાં, જ્યાં એ આત્મતુલ્યદૃષ્ટિ કે કરુણાપ્રેરિત નથી, પણ કેવળ ભાવિ સ્વદુ:ખ ટાળવા એ કાળજી રહે છે ત્યાં એ કાળજીના પાયામાં સ્વ-અનિષ્ટવિયોગની ચિંતા મુખ્ય હોવાથી, આર્તધ્યાનના પહેલા પાયામાં એનો સમાવેશ થઈ જાય છે. વર્તમાન અનિષ્ટ વિયોગની ચિંતા એ જેમ આર્તધ્યાન છે તેમ ભાવિ અનિષ્ટને દૂર રાખવાની ચિતા એ પણ આર્તધ્યાન જ છે. ટૂંકમાં જે કેવળ સ્વાર્થમાંથી–પોતાનું ભાવિ દુ:ખ ટાળવાની તત્પરતામાંથી જ જન્મતી હોય તે પ્રવૃત્તિ તાત્ત્વિક ધર્મ નથી; તેનું બાહ્ય કલેવર ભલે ને અહિંસાનું, ક્ષમાનું કે સંયમનું કાં ન હોય.
લૌકિક અને ‘લોકોત્તર ની સાચી પારાશીશી ;
પ્રથમ નજરે આ વાત કોઈને કદાચ ચોંકાવનારી લાગે, પણ કોઈ પણ વિચાર, વર્તન કે ધર્મપ્રવૃત્તિ ખરેખર મોક્ષપ્રદાયક છે કે તે માત્ર તેવો આભાસ જન્માવનારાં છે એ જાણી જોવા માટે કસોટીના પથ્થરરૂપ જે એક પૃથક્કરણ પૂર્વાચાર્યોએ આપ્યું છે જુઓ, પ્રકરણના અંતે પરિશિષ્ટ—a તેનું પરિશીલન કરતાં આ તથ્ય ઉપર તરી આવે છે કે આ લોક કે પરલોક સંબંધી ભૌતિક લાભ-નુકસાનની વેપારી ગણતરી જ જે પ્રવૃત્તિનું પ્રેરક બળ હોય તે પ્રવૃત્તિથી ભવબંધન છેડાતાં નથી. એ પ્રવૃત્તિમાં સંસારની આસક્તિ જ ક્યાંક ગૂંચળું વાળીને પડી હોય છે.
આનો ફલિતાર્થ એ થયો કે જે કોઈ સદાચાર નિકામપણે આચરાતો હોય-વિકાર અને વાસનાઓથી મુકત થવા સિવાયની અન્ય કોઈ કામનાથી પ્રેરિત ન હોય તે જ લોકોત્તર ધર્મ તરીકે ગણનાપાત્ર બને છે. એથી ઊલટું, જે “ધર્મપ્રવૃત્તિ’ ભૌતિક લાભનુકસાનનાં લેખાં-જોખાંમાંથી અર્થાત્ તૃષણામાંથી જન્મતી હોય કે તૃષ્ણા વડે પોષાતી હોય, તેનું બાહ્ય સ્વરૂપ ભલે ગમે તેટલું સુંદર દેખાતું હોય તોયે, તે લૌકિક જ રહે છે. કોઈ ભૌતિક લાભ મેળવવાના કે નુકસાન ટાળવાના ઉદ્દેશથી થતી ધર્મપ્રવૃત્તિ–ચાહે તે જૈનધર્મનિર્દિષ્ટ અનુષ્ઠાન સ્વરૂપે હોય કે અન્ય
| SR No. | 005904 |
| Book Title | Aapne Aatmnirikshan Karishu |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Amarendravijay |
| Publisher | Aatmjyot Prakashan |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 192 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |