________________
४५
આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું? શૂન્ય છે; આડકતરી રીતે એ અધર્મપોષક પણ હોઈ શકે. પરંતુ એની સાથે, કેવળ જીવમૈત્રીથી પ્રેરિત અને નિરાશસભાવે થતી જનહિતની પ્રવૃત્તિઓને પણ આરંભ-સમારંભનો હાઉ બતાવીને ઉતારી પાડતાં પહેલાં, ડૉ. શિવાનંદ અધ્વર્યુના નેત્રયજ્ઞો, મધર ટેરેસાના અનાથાશ્રમો અને કુછંદે ચડી ગુંડાગીરીના ગર્તમાં ધકેલાયેલા ને હેરોઈન જેવા કેફદ્રવ્યોના વ્યસનના શિકાર બનેલા ન્યૂયોર્કના પતિત કિશોરોની જમાતોના ઉદ્ધાર કાજે પોતાના જાનના જોખમે રેવ. ડેવીડ વિલ્ડરસને ઉપાડેલી ઝુંબેશ* જેવી વ્યાપક સેવાપ્રવૃત્તિઓ, કે ઉનાળાના ધોમ ધખતા તાપમાં પાણી માટે વલખાં મારતાં પશુ-પંખીઓને જોઈ કે પાણીના બેડા કાજે માઈલ બે માઈલ દૂર ધક્કા ખાતી ગ્રામનારીઓને જોઈ દ્રવી ઊઠેલા દાતા દ્વારા કોઈ નાનકડા ગામડાને મળતા વારિગૃહ જેવી કેવળ લોકસંગ્રહની ભાવનામાંથી આકાર લેતી પ્રવૃત્તિઓ, અને એની પાછળ રહેલ અનુકંપા અને લોકસંગ્રહની પવિત્ર ભાવના ધ્યાન બહાર ન જવાં જોઈએ. ભદ્રિક જનો આગળ આરંભ-સમારંભની વાત કરીને, એ જે સમાજમાં બેઠા છે એનું કંઈક ઋણ ફેડવાની એના અંતરમાં જાગેલી ઉદાત્ત ભાવનાને અકાળે મુરઝાવી દેવામાં શો ધર્મ રહેલો છે એ ધર્મોપદેશકે વિચારવું જ
રહ્યું.
અનુકંપા, કરુણા, સહાનુભૂતિ એ ધર્મજીવનની પહેલી શરત છે. આ બીજ જેના અંતરમાં પડ્યું નથી તેવી વ્યકિતઓને માત્ર ધાર્મિક ક્રિયાકાંડમાં જોતરીને રાતોરાત ધાર્મિક બનાવી શકાતી નથી. ધાર્મિક થવું એટલે શું જગતના દુ:ખાર્ત જીવો પ્રત્યે સાવ લાગણીશૂન્ય હૈયે કેવળ જાતના જ સુખની ચિંતામાં ડૂબી જવું? શું માત્ર ‘જીવવધ ન કરવો એટલો જ અહિંસાનો અર્થ છે? વિશ્વવત્સલ શ્રી જિનેશ્વર દેવોની આજ્ઞા ઉપર વિશદ ચિંતન કરી, જીવ માત્ર પ્રત્યે કરુણા, સહાનુભૂતિ અને પ્રેમ પર્યન્ત અહિંસાનું અર્થઘટન વિસ્તારવું જોઈએ. '
* orzul Rev. David Wilkerson j yaris : The Cross and the Switchblade કે તેનો શ્રી ઈશ્વરભાઈ પટેલ કૃત અનુવાદ : પ્રભુના નામે પ્રકાશક : બાલગોવિંદ કુબેરદાસ એન્ડ કું, ગાંધીમાર્ગ, અમદાવાદ–૧.