Aapne Aatmnirikshan Karishu

SR No.: 005904
Original Sutra Author: N/A
Author: Amarendravijay
Publisher: Aatmjyot Prakashan
Publication Year: 1982
Total Pages: 192
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 12 MB

Page 67

૪૩
ધર્મનો પ્રારંભ એમ જ સમજવું રહ્યું કે મુકિતની વાટ હજી હાથ લાગી નથી.૧૪
‘અમુક વ્યક્તિને સમ્યગદર્શન ભાવથી પ્રાપ્ત થયું છે કે નહીં, એ શી રીતે જાણી શકાય?” – આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતાં શાસ્ત્રકારોએ સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે, “ઉપશમ, સંવેગ, નિર્વેદ, અનુકંપા અને આસ્તિક્ય: આ પાંચ લક્ષણો અથવા જીવમાત્ર પ્રત્યે મૈત્રી, ગુણવાન આત્માઓ પ્રત્યે પ્રમોદ, દીનદુ:ખી પ્રત્યે કરુણા અને અવિનીત પ્રત્યે માધ્યસ્થ જેનામાં સમ્યક પ્રકારે હોય તે આત્મા સમકિતી છે એમ જાણવું.”૧૫ સમકિતીની ઓળખ માટેનો અહીં જણાવેલો બીજો વિકલ્પ તો જીવજગત પ્રત્યે મૈત્રાદિનું અસ્તિત્વ સ્પષ્ટપણે માગે જ છે, પણ પ્રથમ વિકલ્પમાંના ‘ઉપશમ’ અને ‘અનુકંપા પણ એ વાતની પ્રતીતિ આપે છે કે, ચૈતન્ય પ્રત્યે પ્રેમ અને ધર્મપ્રાપ્તિ એ બે ગાઢ રીતે સંકળાયેલાં છે. –ઉપશમ : અપરાધી પ્રત્યે પણ માતૃદ્ધય
‘ઉપશમ થી શું અભિપ્રેત છે તે સ્પષ્ટ કરતાં ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજી મહારાજ કહે છે કે ઉપશમ એટલે ‘અપરાધીશું પણ નવિ ચિત્ત થકી, ચિંતવીએ પ્રતિકૂળ! સમગ્રદર્શનની પ્રાપ્તિ જેને થઈ હોય તે વ્યક્તિના અંતરમાં સમગ્ર પ્રાણીસૃષ્ટિ પ્રત્યે વાત્સલ્યનો એવો નિર્મળ પ્રવાહ વહેતો થઈ જાય છે કે પાપી–અપરાધી જીવો સાથે પણ એનો વ્યવહાર એક વત્સલ માતા જેવો જ રહે છે. પોતાના કુછંદે ચડેલ સંતાનને એ ધોલ મારે ત્યારે પણ એના અંતરમાં તો એ બાળકનું હિત જ વસેલું હોય છે. માતા પોતાના બાળકને દુર્ગુણથી મુકત રાખવા ગુસ્સે થઈ એને શિક્ષા કરે છે, પણ બાળક દુઃખી થાય એમ એ કદી ઇચ્છતી નથી, તેમ સમકિતી આત્મા જરૂર પડ્યે અપરાધીને શિક્ષા કરે પણ એના પ્રત્યે ખાર ન રાખે– એનું અનિષ્ટ કરવાનો વિચાર સુધ્ધાં યે ન કરે. ગુસ્સા અને દ્વેષ-ખાર-ડંખ વચ્ચે એક પાયાનો ફરક છે. લીલી વ્યકિત પોતાના હરીફને ખાડામાં ઉતારવા ઠંડા કલેજે યોજનાબદ્ધ પ્રયાસ કરે છે, જયારે કેષરહિત વ્યક્તિ કોઈ પ્રસંગવશ ક્રોધના આવેશમાં આવીને તે ક્ષણે સામી વ્યકિતને આકરી શિક્ષા પણ કદાચ કરી દે, પણ એ આવેશ શમ્યા પછી, સામી વ્યક્તિ પ્રત્યે ખાર રાખી તક મળે તેનું અહિત કરવાનો – એને નુકશાન પહોંચાડવાનો પ્રયત્ન કે વિચાર સુધ્ધાં એ નથી કરતી. -