Aapne Aatmnirikshan Karishu

SR No.: 005904
Original Sutra Author: N/A
Author: Amarendravijay
Publisher: Aatmjyot Prakashan
Publication Year: 1982
Total Pages: 192
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 12 MB

Page 66

૪૨
આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું? આત્મવિકાસની સાવ પ્રારંભિક ભૂમિકારૂપ પ્રથમ યોગદૃષ્ટિમાં પણ જીવને સ્થાન ત્યારે જ મળે છે કે જયારે તેના અંતરમાં કંઈક કરુણા અંકુરિત થઈ હોય, અર્થાત્ વ્યકિત ધાર્મિક અનુષ્ઠાન ગમે તેટલું કરતી દેખાય પણ ચિત્તમાં જો કેવળ સ્વાર્થ જ ભર્યો પડ્યો હોય, બીજાના સુખનો વિચાર ઊગ્યો જ ન હોય, તો સમજવું કે સાચો ધર્મ ત્યાં પાંગર્યો જ નથી. ધર્મ શુભાત્મપરિણામરૂપ હોવાથી સદા ચિત્તગત છે. તે કેવળ પ્રવૃત્તિનું નહિ પણ વૃત્તિનું પરિવર્તન માગે છે. આથી, માત્ર પ્રવૃત્તિની ફેરબદલીથી સંતોષ ન માનતાં જ્ઞાનીઓ વૃત્તિની સુધારણા ઉપર સદા ભાર આપે છે. આથી માર્ગાનુસારીના પાંત્રીસ ગુણોમાં, યોગની પૂર્વસેવામાં અને શ્રાવકના એકવીશ ગુણોમાં પણ પરાર્થભાવનાં બીજકો જ્ઞાનીઓએ મૂક્યાં છે. જ્ઞાનીઓ તત્ત્વચિંતનની ગણના પણ અધ્યાત્મમાં તો જ કરે છે કે જો તે બીજી શરતો ઉપરાંત મૈત્રાદિભાવસંયુકત હોય. ૧૦
મૈત્રીનું સ્વરૂપ છે બીજાનાં સુખ કે હિતની ચિંતા.૧૧ બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, બીજાના સુખ કે હિતનો વિચાર જેના મૂળમાં હોય તે પ્રવૃત્તિને જ જ્ઞાનીઓ આધ્યાત્મિક પ્રવૃત્તિ તરીકે માન્ય કરે છે. અંતરમાં સર્વ જીવો પ્રત્યે સ્નેહ એ જ મૈત્રીની કાયા છે. પ્રાપી અને દુ:ખી જીવો પ્રત્યે એ કરુણારૂપે વ્યકત થાય છે, ગુણી અને સુખી આત્માઓ પ્રત્યે પ્રમોદ રૂપે અને ધર્મ તેમજ ધર્મીજનો પ્રત્યે દ્વેષ ઓકનારા ધર્મવિમુખ જીવો પ્રત્યે કરુણાપૂર્ણ ઉપેક્ષા યાને માધ્ય રૂપે, અર્થાત્ કરુણા, પ્રમોદ અને માધ્યએ એ પણ મૈત્રીનાં જ સ્વરૂપો છે. શ્રી જિનેશ્વરદેવનિર્દિષ્ટ, દાનથી માંડીને સામાયિક કે સર્વવિરતિ સુધીના સઘળા યે વ્યવહારમાર્ગમાં મૈત્રી, પ્રમોદ, કરુણા અને માધ્ય –આ ચાર ભાવો પથરાયેલા પડ્યા છે.૩ આ ભાવોનો વિકાસ અને આત્મવિકાસ સાથે સાથે ચાલે છે.
સમકિતીની ઓળખ
અંતરમાં જીવસૃષ્ટિ પ્રત્યે પ્રેમનો અંકુર ન ફૂટે અને જીવ ધર્મ પામી જાય એવું બનતું નથી; ધર્મ આવે ત્યાં પોતાતુલ્ય ચૈતન્ય પ્રતિ અંતરમાં મૈત્રી ઊંભરાય જ. ભિન્ન ભિન્ન જીવનપરિસ્થિતિમાં રહેલ જગતના જીવો પ્રત્યે ઉપર્યુકત ચારમાંના જ કોઈ એક ભાવને બદલે અંતરમાં ષ, મત્સર, ધૃણા, તિરસ્કાર આદિ ભાવો જ ઘર કરી બેઠાં હોય તો