________________
ધર્મ કે કુલાચાર? જ્ઞાનીઓની કરુણા
તેમ ધર્મરત્નને પારખનાર ઝવેરીઓ-જ્ઞાનીઓ, અનુભવીઓ કરુહાબુદ્ધિથી મૌન સેવે છે. જીવને તેની અજ્ઞાન અવસ્થામાં જો તેઓ કહે કે, “ભાઈ ! તું જેને સમકિત રત્ન માની બેઠો છે તે તો દૃષ્ટિરાગરૂપી કાચ છે!” તો અજ્ઞાન જીવ ઝવેરીને જ ચોર ગણી કાઢે અને સાચા ધર્મની હાંસી ઉડાવે.
न वेत्ति यो यस्य गुणप्रकर्ष, स तस्य निन्दां सततं करोति । यथा किराती करिकुंभजातां, मुक्तां परित्यज्य बिभर्ति गुंजाम् ।।
ભીલડી ગજેમૌકિતકને નકામો પથરો સમજી ફેંકી દે છે અને ચણોઠીના આભૂષણો બનાવી તે પહેરીને રાજી થાય છે, તેમ અજ્ઞાન અવસ્થામાં જીવ પારમાર્થિક ધર્મની અવજ્ઞા કરી પાપમાં ન પડે, એ કરુણાબુદ્ધિથી જ્ઞાનીઓ ચૂપ રહી રાહ જુએ છે–યોગ્ય કાળની.
પોતે કરી રહેલ આરાધનામાં કંઈ ખામી છે, એ વાત સાંભળવા જેટલી મધ્યસ્થ બુદ્ધિ અને એના ઉપર શાંત ચિત્તે વિચાર કરવાની વૃત્તિ, જીવમાં ન દેખાય ત્યાં સુધી જ્ઞાનીઓ-અનુભવીઓ ચૂપ રહેવામાં સાર. જુએ છે. સાધકની ધર્મભૂખ
પરંતુ, સાધકવૃત્તિવાળો આત્મા અજ્ઞાન-અંધકારમાં લાંબો સમય રહી નથી શકતો. ગતાનુગતિક ધર્મપ્રવૃત્તિથી એને તૃપ્તિ થતી નથી. આંતરિક નિર્મળતાનો અનુભવ લેવા એનું અંતર તલસતું હોય છે. ને આ માનવ પ્રકતિ છે કે તેના અંતરમાં કોઈ જોરદાર લગની પેદા થયા પછી તે અક્રિય રહી શકતો નથી. પોતાની એ ઉત્કટ અભીપ્સા સંતોષવા માટેનો પ્રયાસ તે કરે જ છે. દુકાળમાં ભૂખ્યો માણસ ખોરાક શોધવા નીકળે છે, ભોજનની રાહ જોતો તે ઘરમાં બેસી રહેતો નથી. એ જ પ્રમાણે ધર્મનું હાર્દ સમજવા સાધક મુમુક્ષુ ઉત્કંઠિત હોય છે અને પોતાની એ જિજ્ઞાસા સંતોષવા તે જાતે જ પ્રયાસ આદરે છે. તે માટે તે પ્રવાસ પણ ખેડે છે, સપુરુષોની શોધ કરે છે અને જ્ઞાનીઓ અને અનુભવીઓનાં વચનોના
