Page Text
________________
આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું?
પ્રશંસાનો નિષેધ કરવા નથી ઉચ્ચારાયાં, પણ તેમાં ચિત્ત ભળેલું હોવું જરૂરી છે એ વાત ઉપર ભાર મૂકવા માટેનું એ વચન છે. ‘સત્પ્રવૃત્તિની અનુમોદના પ્રશંસા સમકિતનું બીજ છે’ એ સાંભળીને, ક્ટ ફળ મેળવી લેવાની ધૂનમાં, શ્રેયાર્થી મોહમૂઢ વ્યક્તિઓની કોઈ અધર્મપોષક આભાસિક ધર્મપ્રવૃત્તિની યે અનુમોદના પ્રશંસા કરવા બેસી જાય એ ઈષ્ટ નથી–એ સાવધાની આપવા એમણે બીજું વિધાન કર્યું કે અનુમોદના કે પ્રશંસા કરો તે મિથ્યામતિની નહિ; મિથ્યામતિની પ્રશંસા સમકિતનું બીજ નથી, એ તો સમકિતનું દૂષણ છે. કોઈ એક વાત કહેતાં અમુક મુદ્દાને ઉપસાવવા માટે વિધેયાત્મક કથન કરવામાં આવે છે, તો બીજો કોઈ મુદ્દો ધ્યાન ઉપર લાવવા માટે નિષેધાત્મક કથન કરવું પડે છે. આમ પ્રસ્તુત બે ગાથાઓ દ્વારા, વિધિ અને નિષેધ સ્વરૂપે, એક જ વાત કહેવાઈ છે. આ તથ્ય ઉપર આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજની મહોર તો લાગેલી છે જ; યુક્તિ અને અનુભવ પણ તેનું સમર્થન કરે છે.
८०
6
અનુમોદન હાર્દિક હોય–અંતરના ઊંડાણમાંથી તે ઊઠતું હોય તો સંવેદનશીલ વ્યક્તિ એને વાચા આપ્યા વિના રહી શકે ખરી ? તમારા જીવનના 'એવા કોઈ પ્રસંગોને સ્મૃતિપટ પર સરકવા દો કે જ્યારે કોઈ મનમોહક પ્રાકૃતિક દૃશ્ય, કોઈ શાંત રમણીય તીર્થધામ, કોઈ ભવ્ય મંદિર, જીવંત શિલ્પ, જીવનદૃષ્ટિ બદલી નાંખતું કોઈ પુસ્તક, સંગીતની કોઈ મધુર સૂરાવલિ કે કોઈ ચિરંજીવ કલાકૃતિ તમારા અંતરના તાર ઝણઝણાવી ગઇ હોય. એવું બન્યા પછી કોઇનીયે આગળ તમારા અંતરનો એ આહ્લાદ તમે વ્યક્ત જ ન કર્યો હોય એવું બન્યું છે ખરું? તો, હવે જાત અનુભવના આધારે એ તોલ કરો કે જે ગુણ જોઈને તમારું અંતર નાચી ઊઠતું હોય−ને એ અનુમોદન સમકિતનું તો બીજ જ બનતું હોય—એ ગુણની પ્રશંસા નિષિદ્ધ હોઈ શકે ખરી ?
અંતરમાં ઉગેલ અનુમોદનના ધર્મબીજને પ્રશંસારૂપે” અંકુરિત થવા દેવું કે તેને ધરતીમાં જ ધરબી રાખી કોહવાવા દેવું એ વિવેક આખરે તો વ્યક્તિએ જાતે જ કરવો રહ્યો. આગમ અને યુક્તિ ઉકેલની દિશામાં માત્ર આંગળી ચીંધી શકે, એના આખરી ઉકેલ અને સમાધાન તો દર્શનમોહનીયના ક્ષયોપશમજન્ય આંતરિક નિર્મળતા દ્વારા પ્રાપ્ત થતી આંતરસૂઝ— intuition કે માર્ગાનુસારી પ્રજ્ઞા insight વડે જ શ્રેયાર્થી પામી શકે છે. આથી જ શાસ્ત્રકાર મહર્ષિઓએ કંહ્યું છે કે ધર્મના બીજભૂત, મત-પંથના ભાવાવેશ વિનાની, આવી શુદ્ધ પ્રશંસા ચરમાવર્તમાં આવેલ નિર્મળ અંત:કરણવાળા આત્માઓ જ કરી શકે છે, અન્ય આવર્તોમાં રહેલ જીવોનું એ ગજું નહિ. ૨૧
| SR No. | 005904 |
| Book Title | Aapne Aatmnirikshan Karishu |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Amarendravijay |
| Publisher | Aatmjyot Prakashan |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 192 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |