________________
માનવતાનાં સોપાન
અસમર્થ છે એ તે કુમળી લાગણીઓમાં ખેંચી જાય છે, અને એમાં જ અટવાઈ પડે છે. કર્તવ્યને કઠેર બની સ્વીકારે છે, તેને વિકાસ થાય છે, અને જે તરંગમાં તણાય છે. તેને વિનાશ થાય છે!
શ્રી રામે કર્તવ્યને કઠેર પંથ સ્વીકારતાં કહ્યું: “ભાઈ, વહાલા ભરત! તારાથી વિખૂટા પડતાં મને કેટલું દુઃખ થાય છે, એ હું અત્યારે નહિ વર્ણવું. હું તો તને અત્યારે કઠેર બની આજ્ઞા કરું છું. નાનાભાઈએ મોટાભાઈની ગ્ય આજ્ઞા માનવી જોઈએ, આ રઘુકુળની મર્યાદા છે. તે હું આજ્ઞા કરું છું કે પિતાજીના વચનને અખંડ રાખવા માટે તારે આ માર્ગ સ્વીકાર્યા વિના છૂટકે નથી. હું પાછો ન આવું ત્યાંસુધી, મારી ગેરહાજરીમાં, તારે અધ્યાનું સિંહાસન સાચવવું અને રાજ્યપૂરાને તારે વહન કરવી, એ મારી આજ્ઞા છે.”
આટલું બોલતાં બોલતાં તે શ્રી રામના હૈયાના બંધ તૂટી રહ્યા હતા. એમની આંખના ખૂણાઓમાં બે આંસુ છલકાયાં અને શ્રી ભરતના મસ્તક પર પડ્યાં. વનભણું જવા ડગલાં ઉપાડતા શ્રી રામના ચરણોમાં માથું મૂકી શ્રી ભરતે કરુણ સ્વરે કહ્યું, “ભાઈ પ્યારા ભાઈ! હું રઘુકુળની મર્યાદા જાણું છું. અને શીશા ગુનામતનીયા એ નીતિવચનને પણ જાણું છું. પણ સ્નેહને આધીન બનેલું હૈયું કાબૂમાં રહેતું નથી.”
માનવીના મનનું માપ આવા પ્રસંગે જ નીકળે છે. વાતમાં તે ઘણું ભાઈપિતાના ભાઈઓ માટે શુભેચ્છાઓ વ્યક્ત કરતા હોય છે, પણ જયારે ત્યાગને આ કેઈક વિષમ પ્રસંગ આવે છે, ત્યારે એને ભાતૃપ્રેમની કસોટી થાય છે.
