________________
માનવતાનાં પાન
૭૭ કર્યો કે “હું જ્યાં સુધી અધ્યામાં હોઉં, ત્યાં સુધી ભારતને રાજ્યાભિષેક થાય નહિ, અને એ રાજ્યને સ્વીકારે પણ નહિ. અને એ રાય ન સ્વીકારે તે પિતાજીના વચનનું પાલન કઈ રીતે થાય? અને વચનભંગ જેવું બીજું પાપ પણ કયું? વચનભંગ જે બીજે દ્રોહ પણ ક? એ વચનભંગના પાપમાં હું નિમિત્ત બનું? એ કદી ન બને. બસ, ત્યારે રાજ્ય છોડી વનમાં જાઉં, અને ભરતને માર્ગ નિષ્કટક બનાવું. પિતાજીની પ્રતિજ્ઞા અખંડ રહે.”
કરુણદ્ર વીર માતા શ્રી કૌશલ્યાજીના પવિત્ર આશીર્વાદ લઈ શ્રી રામચંદ્રજી ચાલી નીકળ્યા. આગળ શ્રી રામ, પાછળ પુણ્યવતી શ્રી સીતાજી અને એની પાછળ શ્રી લક્ષ્મણજી-આ ત્રિમૂર્તિને જંગલની વાટે જતી જોઈ અધ્યાનાં નરનારીઓ રુદન કરવા લાગ્યાં. આંખમાંથી આંસુની ધારા વહેવા લાગી. આનંદભર્યા સૂરને છેડતી શરણાઈઓ બંધ પડી. શેકનું વાતાવરણ જામતું ગયું. પ્રજાના હૃદયના બંધને તોડી નાખે એવી વિયેગની વાંસળી વાગવા લાગી. પ્રજા શ્રી રામની પાછળ ચાલી નીકળી, ત્યારે શ્રી રામે સૌને પ્રેમથી સમજાવીને પાછા વળ્યા અને એ વન ભણી ચાલી નીકળ્યા.
ધર્મ કેણ આચરી શકે? પંડિત હોય તે. પંડિત ધર્મને ને કર્તવ્યને વિચાર કરે છે. જ્યારે મૂર્ખ હક્કની માથાકૂટ કરે છે. શું શ્રી રામ ધારત તે રાજ્યના માલિક ન બની શકત ? એ આજના લોકોની જેમ કહેતા કે “ ચાલો ચૂંટણું કરો. મતદાન કરાવો. બહુમતી કોને મળે છે ? મને કે ભરતને? પ્રજાને પ્રેમ કેટલો સંપાદન કર્યો છે. એની