________________
માનવતાનાં સોપાન
04
=
પણ શું કામ કરે છે તે તમે વિચારી જોજે.
જ્ઞાનીઓ કહે છે કે, પ્રલે ભનકારી પદાર્થોથી દૂર રહે, એને મારકણે સ્વભાવ જ નથી. ઝેર તે ઝેર છે. વૃદ્ધનેય મારે ને યુવાનનેય મારે, ભણેલાઓને મારે અને અભણનેય મારે. જે ખાય તે મરે! ઘણું કહે છે ને કે અમે તે હવે વૃદ્ધ થયા. અમારી ઈન્દ્રિય શિથિલ થઈ હવે અમને વિષયની ભૂખ ન જાગે. અમે તે હવે અનાસક્ત છીએ—પણ હું કહું છું કે જવા દો એ દંભને! તમે કેવા અનાસક્ત છો તે જ્ઞાનીઓ અને માનસ શાસ્ત્રીઓથી અજાણ્યું નથી. પાંચ ઈન્દ્રિયન ત્રેવીસ વિષે અને બસ ને બાવન વિકારમાં મગ્ન રહેવું અને પાછી અનાસક્તિની વાત કરવી! જ કેટલાક વૃદ્ધો માટે કહેવાય છે, કે શારીરિક શિથિલતાને લીધે બાહ્ય દષ્ટિએ શાન્ત દેખાતા હોય, પણ સિનેમામાં કે નાટકમાં જાય એટલે નટીઓને ઈવેંતવેંત ઊંચા થઈ જાય! નીરખીને આ બૂઢાઓની અનાસક્તિ ! વૃદ્ધ થવા છતાં વાસના ન જાય તો એ આખા કુળને કુમાર્ગે લઈ જાય. જેમ વાળ ધળા થતા જાય તેમ તેમ હૈયું પણ ધોળું થવું જોઈએ.
શ્રી દશરથજી ઉપદેશ સાંભળ્યા પછી વિરાગી બન્યા છે. એમણે પિતાના હૈયાને કેળવ્યું છે, એટલે એ વિચાર કરતા આવે છે, કે હવે રાજ્યને ભારે ઉતારી હું હળ બનું, ને સંયમની સાધના કરું એ જ પ્રસંગે બારણામાં ઊભેલાં કૈકેયીને જોઈ એમણે પૂછ્યું :
“કાં બારણામાં કેમ? આજે તમે ઉદાસ કાં જણાએ છે ? આજ તે આનંદને દિવસ છે જે જોઈએ તે માગે. આજે