________________
ધર્મ કહે કોને? કે જેમાં ન હોય નૂર કે ન હોય પ્રકાશ ન હોય પ્રાણ કે નહેય પવિત્રતા, જીવનમાં પ્રાણને પવિત્રતા રેડનાર ધર્મ જ છે.
* ત્યારે આપણને વિચાર આવશે કે ધર્મ જે જીવનમાં આવે વ્યાપક છે, તે તે દેખાતે કેમ નથી? ભૂખ લાગે ત્યારે ધર્મ ખાવા કામ લાગતું નથી, તરસ લાગી હોય ત્યારે ધર્મ પીવા કામ લાગતું નથી, ટાઢ વાય ત્યારે ધર્મ ઓઢવા કામ લાગતું નથી, દેવું ચૂકવવું હોય તે તે દેવા પેટે આપવા કામ લાગતું નથી અને વ્યવહારમાં કઈ વસ્તુના વિનિમયમાં પણ ધર્મ ઉપયોગમાં આવતું નથી, તે પછી ધર્મનું મહત્ત્વ શું ? ' આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં જ્ઞાનીઓ જણાવે છે કે, ધર્મ એ તે ઝાડનાં મૂળિયાં જેવું છે. મૂળિયાં ફળની જેમ ખાવામાં કામ લાગતાં નથી. ઝાડના બીજા અંગેની જેમ બહાર દેખાતાં નથી. તે ધૂળમાં દટાયેલાં-છુપાયેલાં હોય છે; છતાં એ ન હોય તે ટકી રહેવાની તાકાત ઝાડમાં નથી જ. વૃક્ષે ફળે છે, ખીલે છે, મીઠાં ફળ આપે છે. આ બધી બાહ્ય દેખાતી કિયાઓને આધાર તે મૂળિયાં છે. આ ધર્મ પશુઓને સાંપડ્યો નથી, એટલે એ કનિષ્ઠ છે, હીન છે.
મનુષ્ય આ ધર્મને પામીને શ્રેષ્ઠ અને બડભાગી થયે છે. આ ધર્મથી માનવદેહ ગૌરવાન્વિત છે! * ધર્મની આવી પ્રશંસા સાંભળી સહજ પ્રશ્ન થાય કે ત્યારે ધર્મ કહે કોને? સૌ પોતપોતાના જન્મગત અને જાતિગત ક્રિયાકાંડને ધર્મ કહે છે અને એ જ ધર્મના નામે લડે છે, ઝઘડે છે, અશાન્તિ ઊભી કરે છે અને માનવને માનવતાથી દૂર લઈ જાય છે. શું આને ધર્મ કહે? આ
