________________
૧૮૮
હવે તે જાગે! આવા સંગમાં માણસને સાચી વિદ્યા મળે તે જ માણસ જીવનનાં તત્ત્વોને સ્પર્શી શકે. અને દુઃખના તાપને, પણ જીવનના ઘઉં પકવવાનું સાધન માની, એને સત્કારી શકે. વિષમ પ્રસંગમાંથી પણ કાંઈક બોધ મેળવી જીવનને ઘડી શકે.
આપણું કેઈ સ્વજન મરી જાય છે, ત્યારે આપણને કેટલે બધો શોક થાય છે! આપણું મન દુઃખના અગાધ સાગરમાં કેવું ડૂબી જાય છે! પણ તે પ્રસંગે આપણે સ્વસ્થ ચિત્તે વિચારીએ કે આ શોક શાથી આવ્યા? શા કારણે આવ્યો? ગામમાં આટલાં મરી જાય છે, છતાં આંખે એક આંસુ પણ નથી આવતું અને અત્યારે આ આંસુઓને સાગર કેમ છલકાઈ ગયે ?
મૃત્યુ એ જ જે અનિષ્ટ અને દુઃખનું કારણ હોય તો ગામમાં કોઈ મૃત્યુ પામે છે, ત્યારે શોક કેમ આપણને ઘેરી વળતો નથી? મહોલ્લામાં કોઈ મરી ગયું હોવા છતાં તે દિવસે ભેજનમાં મિષ્ટાન આવ્યું હોય તેય ભજન કરતાં શોક થતું નથી. અને પિતાનું સ્વજન જતાં હૃદય રડે છે, એનું કારણ શું? એનું કારણ એ છે કે, એને જે વ્યક્તિ પ્રત્યે રાગ હતું, જેના તરફથી “કાંઈક મળતું હતું. તે હવે બંધ થયું છે, તે હવે મળવાનું નથી, એટલે એ રડે છે, પણ એ કેને માટે રડે છે? જનાર વ્યક્તિ માટે નહિ, પણ એ વ્યક્તિ તરફથી મળતું હતું, તેને માટે. એટલે કે પિતાના અર્થ માટે રડે છે અને એ અર્થ માણસને બીજી કઈ વ્યક્તિ તરફથી મળતું હોય તે તે શોક શમી જાય છે.
ધીમે ધીમે શોકમાં ઓટ આવે છે, અને માણસ મૂળ
