________________
આત્મ જાગૃતિ
૧૮૯ સ્થિતિએ આવી જાય છે. હા, આમ છતાં સ્નેહ જેવી એક પવિત્ર અને ચિરસ્મરણીય વસ્તુ પણ દુનિયામાં છે, જે અર્થ અને કામની નહિ, ચેતનાની ભૂખી છે, આ ભૂખ એક આત્મ જોતમાંથી જન્મેલી છે, બીજી કોઈ વ્યક્તિ પાસેથી તે મળતી નથી.
જ્યાંથી એ પ્રગટે છે, ત્યાં જ એ વિલીન થાય છે. એટલે આવા પ્રસંગમાં માણસના હૈયા ઉપર શોકની છાયા ઘણુ ઘેરી થઈ જાય છે. અને આવા કેટલાક પ્રસંગમાં તે માણસ કાં જ્ઞાની અને, કાં ઉન્મત્ત બને; જ્ઞાની વિચારે કે મારું પ્રિયજન એક એવા પ્રવાસે ઉપડ્યું છે કે જ્યાં અંતે મારે પણ જવાનું જ છે, એ પહેલાં ગયેલ છે, હું પછી જઈશ. એમ વિચારી સમાધાન મેળવી લે છે. જ્યારે અજ્ઞાનીને થાય છે. હવે શું થશે? ખેલ ખલાસ! બાજી બગડી ગઈ. મારે જીવનભર સૂરવાનું. હવે કયાં મળવાના છીએ? જીવન શૂન્ય થઈ ગયું. અને એવા વિચારમાં અજ્ઞાનતા અને ઉન્મત્તતા વધતી જાય છે.
આ બંને પ્રસંગોમાં પ્રિયજન તે બંનેએ ગુમાવેલ છે; પણ એક સમાધાન મેળવે છે, બીજે ગુરે છે. કવિ જીબ્રાન કહે છે: “When you are sorrowful look again in your heart, and you shall see that in truth you are weeping for that which has been your delight," જ્યારે તમને શોક લાગે ત્યારે વળી તમારા હૃદયમાં જેજે. અને તમને જણાશે કે સાચે જ તમે જેને માટે રડી રહ્યા છે તે તમારા હર્ષને વિષય હતો, એટલે જે હર્ષ આપે એ શોક આપે જ એ શોકને ટાળવાને માર્ગ એક જ છે, અને તે આત્માનું જ્ઞાન અને પ્રકૃતિનું ઊંડાણ!
