________________
જીવનમાં ધર્મ
૧૫૯ પ્રતિજ્ઞા કરી છે. મને એમની વાત જાણવાની જિજ્ઞાસા થઈ. મેં એમને જ પૂછયું : “ આ વાતનું રહસ્ય શું છે?
એમણે નમ્રતાથી કહ્યું “એ કઈ મહાન ત્યાગ મેં કર્યો નથી. આ ભાઈ મારા મિત્ર છે એટલે પ્રશંસા કરે છે. મેં તે મારી ફરજ બજાવી છે. અમે બે ભાઈઓ હતા. મારા મોટા ભાઈએ કેટલાંય દુઃખને કષ્ટ વેઠી મને ભણાવે, પુસ્તકે લેવા માટે ને ટર્મ ફી ભરવા માટે પણ પૈસા અમારી પાસે ન હતા ત્યારે મહિનાઓ સુધી એક ટંક ભૂખ્યા રહી એમણે મને ભણા. એમને યાદ કરું છું એટલે થાય છે, એ કેટલા મહાન હતા? - “આજથી વીસ વર્ષ પહેલાં હુલ્લડમાં એ અણધાર્યા મૃત્યુ પામ્યા. પાછળ ચાર બાળકે અને ભાભી રહ્યાં. આજીવિકા માટે કોઈ સાધન ન હતું સૌ નિરાધાર થઈ ગયાં. તે વખતે હું અમદાવાદમાં ભણાવતા હતા. એજ વર્ષમાં મારાં લગ્ન થવાનાં હતાં. ભાવિના મધુર સ્વપ્ન મને ખેંચી રહ્યા હતાં. બીજી બાજુ મારા ભાઈનું નિરાધાર કુટુંબ હતું. મારે શું કરવું? હું લગ્ન કરું તે મને મળતા સો રૂપિયા મારા સંસારમાં જ પૂરા થાય. ભાભી અને બાળકનું શું? જે ભાઈએ મને પરસેવો પાડીને ભૂખે રહીને, દુખની શિલા હૈયા પર લઈને ભણાવ્ય, એની ગેરહાજરીમાં એનાં બાળકે રઝળે, ભૂખે મરે, શિક્ષણ વિના રહે ? અને એ હું જોયા કરું ? હું લગ્ન કરીને આનંદ માણું ને મારા ભાઈનું કુટુંબ ભીખ માગે તે મારી માનવતાન લાજે? જેણે મને પિવે અને શિક્ષણ આપ્યું, એના કુટુંબને પિષવું અને શિક્ષણ આપવું એ શું મારે ધર્મ ન હતે? પણ એ ક્યારે બને ? હું લગ્ન ન કરું તે !
