________________
માનવતાનાં પાન
૧૧ નહિ સૂધે! તારી આ પાંડિત્યપૂર્ણ ટકા આગળ મારી ટીકા શું હિસાબમાં? હું માનતે હતું કે મારી ટીકાથી હું ખ્યાતનામ થઈશ, પણ આ જોતાં લાગે છે કે એક કલ્પના જ હતી. મિત્ર! તું આ ગ્રંથથી અમર બની જતી એમ કહી પિતાના શ્રમને વિફળ જતે જોઈ રઘુનાથે એક ઊંડે નિઃશ્વાસ મૂક્યો.
ચૈતન્યને વિચાર આવ્યઃ “અમર તો કણ થયું છે?નામ તેને નાશ છે. મેં આ પ્રયત્ન કલ્યાણ માટે કર્તવ્ય બુદ્ધિથી કર્યો છે. પણ મારા જ મિત્રની કીર્તિને એ હણતા હોય, એને જ એ ભયજનક દેખાતે હોય તે મારે આ પ્રયત્ન ન કરવો.
એક પૂર્ણિમાની રાતે બંને મિત્રે જલવિહાર કરવા નિકળ્યા હતા. હેડી સરિતાની છાતી પર રમી રહી હતી. બંને વાતેએ ચડ્યા. એટલામાં ચિતળે બગલમાંથી એક પિથી કાઢી,. અને જાણે પિતાના નાજુક હૈયાને, જળમાં પધરાવતે ન હોય. એ રીતે ગ્રન્થ પાણીમાં પધરાવી દીધો ! - રઘુનાથે પૂછ્યું: “મિત્ર! આ શું કર્યું?'
કરુણા સ્મિત કરી ચૈતન્યદેવે કહ્યું: “જે ગ્રન્થ મારા મિત્રના કિર્તિચન્દ્રને રાહ બની ગળી જતો હોય તે શા કામનો રઘુ !આપણે તે બાળગોઠિયા. તું જાણે છે કે હું સૌના ભલાની ભાવનામાં મું છું. અને મિત્રનું જ ભલું ન કરી શકું તે બીજાનું ભલું તે હું શું કરી શકું? જે ગ્રન્થ તારા દિલ પર ઘા કર્યો એ ગ્રન્થને મેં પાણીમાં ઘા કર્યો...”
અર્પણના આ દશ્ય પર પૂનમનો ચાંદ ચાંદની વર્ષાવી રહ્યા હતા. આંખમાં આવેલાં આંસુને લૂછતાં રઘુનાથે કહ્યું : મિત્ર, તે તે જુલમ કર્યો. તારો વર્ષોને શ્રમ પાણીમાં ગયે.
