________________
૧૦૬
હવે તે જાગે રાખવા માટે વાણીનું તપ કરવું જોઈએ. ‘,
अनुद्वेगकरं वाक्यं, सत्यं प्रियाहितं च यत् । स्वाध्यायाभ्यसनं चैव, वाङ्मयं तप उच्यते ।। .
વાણું એવી હોય કે સાંભળનારને ઉગ ન થાય; સત્ય. છતાં મધુર ને હિતકર હોય, ઊંડા ચિન્તન અને અભ્યાસમાંથી. પ્રગટેલી હોય–આ વાણીનું તપ! આવા તપથી માણસ એ સાચે માણસ બને છે. તપ વિનાની,ચિન્તન વિનાની, અભ્યાસ વિનાની કર્કશ વાણી તો પશુઓ પણ બોલી શકે છે. એમાં માણસ બોલીને શું વધારે કરે છે? આ હું એક જ નથી. કહેતે હોં ! ગીતા પણ કહે છે કે માણસની વાણું પાછળ. તપશ્ચર્યા હોય. તપશ્ચર્યાવિહોણી વાણી તે પશુની હોય!
એક જૂના વખતની વાત છે. જ્યારે માણસ આટલા ચાલાક ને જૂઠાબોલા નહોતા પણ ભદ્રને સાચાબોલા હતા. તે વખતે એક ગૃહસ્થને ત્યાં સંત પધાર્યા. પણ આ ઘરનાં માલિક–સ્ત્રીપુરુષ–બહારથી ઘણું સુંદર ને ભલા લાગતાં હતાં પણ અંદરથી સાવ જ બેડેળ! એક મહિનાના પરિચયથી સંત ત્રાસી ગયા. એ ઘરમાં સત્ય, ચિન્તન, સ્વાધ્યાય, મધુરતા કંઈ જ ન મળે. એકલા બાહ્ય વિભવના આડંબરનો કોલાહલ હતો. સંતે મહિના પછી વિદાય વખતે આશીર્વાદ આપતાં કહ્યું: “માણસ બનજે!” -
પુરુષ ધમાલિયે હતો. એણે આ વાક્ય પર. જરા ય. વિચાર ન કર્યો, પણ સ્ત્રી ભારે ચકર હતી, એ પામી ગઈ. એણે પતિને પૂછયું કે આપણે માણસ નથી? શું ઢેર છીએ? સંતે “માણસ બનજે એમ શા માટે કહ્યું? આ સાંભળી.
