________________
માનવતાનાં સોપાન
૧૦૩
ભેગા થઈ, જનારની નિન્દા કરવા મંડી પડવાના. આ તે કેવી વાણી? અરે! શું વાળું આ માટે મળી છે? આમ જે અધર્મયુક્ત વાણીને વ્યાપાર ચાલશે તે પછી માણસના વચન પર વિશ્વાસ કેણ કરશે?
પ્રજ્ઞ માણસ તે આ વાણીવિલાસ સાંભળી સમજી જાય કે જે માણસ બીજાની ગેરહાજરીમાં એની નિન્દા કરે છે, તે મારી ગેરહાજરીમાં મારી નિન્દા કાં ન કરે? આવો ડહાપણ ભર્યો વિચાર કરનાર માણસ આવાઓને મિત્ર રહે ખરો? આવા માણસને કેઈસારો માણસ ધારી ન્યાય તેળવા બેસાડે તે એ ન્યાય પણ કે આપે? એની વાણીમાંથી એ જ નીકળે કે, મારું મારા બાપનું, ને તારું મારું સહિયારું ! - ધર્મયુક્ત વાણી કેને કહેવાય અને ધર્મયુક્ત વાણીવાળા માણસ કે નિષ્પક્ષપાતી અને નીડર હોય, તેને એક સુંદર દાખલ ઈતિહાસમાં છે.
એક રાજા ધનુર્વિદ્યા શીખતે હતે. રાજાના હાથથી અજાણતાં એક બાણ છૂટયું અને એક નિર્દોષ માણસને વાગતાં એ ઘાયલ થયે. ઘાયલની માતાએ આની ફરિયાદ ત્યાંના વડા ન્યાયાધીશ પાસે કરી.
તે જમાનામાં રાજ્યનું રક્ષણ જેમ ક્ષત્રિઓના હાથમાં હતું, તેમ ન્યાય અને પ્રજાની સલામતીનું ખાતું પ્રામાણિક એવા ધર્માધિકારીના હાથમાં હતું. અને એ ધર્માધિકારી પુરુષ વઠા-ન્યાયાધીશ ગણાતા. ન્યાયને વફાદાર એવા ન્યાયાધીશે રાજાને ન્યાયાલયમાં હાજર થવાને આજ્ઞા પત્ર મોકલ્યા. રાજા આવે ત્યારે એને ઉચ્ચ સ્થાન પર બેસાડવાને બદલે ગુનેગારના